Elektriklenme çeşitleri (Sürtünme, Dokunma, Etki)

Question

Bu üç elektriklenme çeşidini birbiriyle karıştırıyorum. Özellikle etki ile elektriklenmede topraklamanın nerede ve neden yapıldığını tam anlayamadım. Temel farkları basitçe anlayabilir miyim?

Answer 1

⚡ Elektriklenme Çeşitleri

Elektriklenme, cisimlerin üzerinde elektrik yüklerinin birikmesi sonucu ortaya çıkan bir durumdur. Günlük hayatta yün kazağı çıkarırken çıtırtı sesi duymamız veya saçımızı tararken saçlarımızın havaya kalkması bu olaya örnektir. Temelde üç farklı elektriklenme çeşidi vardır.

🧴 1. Sürtünme ile Elektriklenme

İki farklı cins madde birbirine sürtündüğünde, elektron alışverişi meydana gelir. Elektron veren cisim pozitif (+), elektron alan cisim ise negatif (-) yükle yüklenir.

• 📌 Örnek: Yün kumaşa sürtülen plastik tarak negatif yükle yüklenir. Yün kumaş ise pozitif yükle yüklenir.
• 📌 Örnek: Cam çubuk ipek kumaşa sürtüldüğünde, cam çubuk pozitif yükle yüklenir.

Burada önemli olan nokta, sürtünme ile elektriklenmede toplam yük korunur. Bir cisimdeki pozitif yük miktarı, diğer cisimdeki negatif yük miktarına eşittir.

👉 2. Dokunma ile Elektriklenme

Yüklü bir cisim, nötr (yüksüz) veya yüklü başka bir iletken cisme dokundurulduğunda, aralarında yük alışverişi olur. Bu olaya dokunma ile elektriklenme denir. Yükler cisimler arasında paylaşılır.

• 💡 Kural: Dokunma sonunda cisimler aynı cins yükle yüklenir.
• 💡 Kural: Son yük miktarları, cisimlerin kapasitelerine (genellikle büyüklüklerine) bağlıdır.

Örneğin, negatif yüklü bir metal küre, nötr bir başka metal küreye dokundurulduğunda, her ikisi de negatif yüklenir. Yükler kürelerin yarıçapları ile orantılı olarak paylaşılır.

🌀 3. Etki (Tesir) ile Elektriklenme

Yüklü bir cisim, bir iletkene yaklaştırıldığında, iletkenin içindeki serbest yüklerin hareket etmesine neden olur. Bu olaya etki ile elektriklenme veya elektrostatik indüksiyon denir. Burada cisimler birbirine dokunmaz.

• 🎯 Adımlar:
  1. Pozitif yüklü bir cisim, nötr bir iletkene yaklaştırılır.
  2. İletkenin serbest elektronları, pozitif yüklü cisme doğru çekilir.
  3. İletkenin yakın tarafı negatif, uzak tarafı ise pozitif yüklenir.
• ✅ Önemli: Yüklü cisim uzaklaştırıldığında, iletken tekrar nötr hale gelir. Ancak iletken topraklanırsa (örneğin elimizle dokunarak) kalıcı olarak zıt yükle yüklenebilir.

📊 Özet Tablosu

• Sürtünme: Farklı maddeler sürtünür. Elektron alışverişi olur. Maddeler zıt yüklenir.
• Dokunma: Yüklü ve nötr/yüklü cisimler temas eder. Yük paylaşımı olur. Cisimler aynı yükle yüklenir.
• Etki: Yüklü cisim, iletkene yaklaştırılır. Yükler ayrılır. Dokunma yoktur.