📚 Fiilde Çatı Konu Anlatımı
Fiilde çatı, fiilin özne ve nesne ile olan ilişkisini inceleyen bir konudur. KPSS Türkçe sorularında sıkça karşımıza çıkar ve iyi anlaşılması gerekir. Fiil çatısı iki ana başlıkta incelenir:
- 🎯 Özneye Göre Çatı
- 🎯 Nesneye Göre Çatı
1. 🧍 Özneye Göre Çatı
Bu grupta fiilin özne ile kurduğu ilişki dört şekilde incelenir:
- ✅ Etken Çatı: Fiili yapan öznenin belli olduğu ve cümlede yer aldığı fiillerdir.
➡️ Örnek: "Çocuklar bahçede top oynuyor." (İşi yapan "çocuklar" öznesidir.)
- ✅ Edilgen Çatı: Fiilin, "-l, -n" ekleriyle kurulduğu ve işi yapan öznenin (gerçek özne) belli olmadığı veya cümlede yer almadığı fiillerdir. Bu tür cümlelerde sözde özne (nesne) vardır.
➡️ Örnek: "Camlar dün akşam kırıldı." (Kimin kırdığı belli değil, "camlar" sözde öznedir.)
- ✅ Dönüşlü Çatı: Fiilin, "-l, -n" ekleriyle kurulduğu ve işin özne tarafından yapıldığı ve yine özneye döndüğü fiillerdir.
➡️ Örnek: "Ayşe süslendi." (Süsleme işini Ayşe kendi kendine yapmıştır.)
- ✅ İşteş Çatı: Fiilin, "-ş" ekiyle kurulduğu ve işin karşılıklı ya da birlikte yapıldığını bildiren fiillerdir.
➡️ Örnek: "İki arkadaş okuldan sonra buluştu." (Karşılıklı/Birlikte)
2. 🎯 Nesneye Göre Çatı
Bu grupta fiilin nesne ile kurduğu ilişki iki şekilde incelenir:
- ✅ Geçişli Fiil: Nesne alabilen fiillerdir. Fiile "neyi, kimi" sorularını sorduğumuzda cevap alabiliyorsak fiil geçişlidir.
➡️ Örnek: "Annesi yemeği pişirdi." (Neyi pişirdi? → yemeği)
- ✅ Geçişsiz Fiil: Nesne alamayan fiillerdir. "neyi, kimi" sorularına cevap vermez.
➡️ Örnek: "Kuşlar gökyüzünde uçuyor." (Neyi uçuyor? Kimi uçuyor? → Cevap yok.)
- ✅ Oldurgan Fiil: Aslında geçişsiz olan bir fiilin "-r, -t, -dır" ekleri alarak geçişli hale getirilmesidir.
➡️ Örnek: "Uyumak (geçişsiz) → Uyutmak (oldurgan)" (Çocuğu uyuttu.)
- ✅ Ettirgen Fiil: Aslında geçişli olan bir fiilin "-r, -t, -dır" ekleri alarak geçişlilik derecesinin artırılmasıdır. İşi başkasına yaptırma anlamı vardır.
➡️ Örnek: "İçmek (geçişli) → İçirmek (ettirgen)" (İlacı çocuğa içirdi.)
💡 KPSS İçin Pratik İpuçları
- 📌 Bir fiilin çatı özelliğini bulmak için önce özne-fiil ilişkisine, sonra nesne-fiil ilişkisine bak.
- 📌 "-l, -n" ekini gördüğünde hemen "edilgen" demek yanıltıcı olabilir. Dönüşlü fiiller de bu ekleri alır. Aradaki fark, işin özneye dönüp dönmediğidir.
- 📌 İşteş fiillerde "-ş" eki aranmalıdır. Ancak her "-ş" eki işteşlik anlamı vermez (Örn: "şaş-" fiili).
- 📌 Oldurgan ve Ettirgen fiilleri karıştırmamak için; fiilin kökünün/halinin geçişli mi yoksa geçişsiz mi olduğuna bak.
Bu kuralları ve ipuçlarını dikkate alarak bol bol soru çözmen, konuyu pekiştirmeni sağlayacaktır. 🚀
