# 📚 Fiilde Çatı Özellikleri – Ders Notu
🎯 Fiilde Çatı Nedir?
Fiilde çatı, bir cümledeki yüklemin özne ve nesne ile olan ilişkisini inceleyen bir dilbilgisi konusudur. Fiilin cümledeki etkililik durumu, edilgenlik durumu ve nesne alıp almaması gibi özelliklerini ele alır.
🔍 Fiilde Çatı Özellikleri Nelerdir?
Fiilde çatı özellikleri iki ana başlıkta incelenir:
1️⃣ Özneye Göre Çatı
Yüklemin özne ile kurduğu ilişkiyi gösterir. Dört gruba ayrılır:
📌 Etken Çatı
- 🎯 Özellik: İşi yapan özne bellidir ve fiil doğrudan özne tarafından gerçekleştirilir.
- 📖 Örnek: "Ahmet kitabı okudu." (İşi yapan: Ahmet)
📌 Edilgen Çatı
- 🎯 Özellik: Fiilin bildirdiği işi yapan özne belli değildir veya cümlede yer almaz. Fiil -l, -n eklerini alır.
- 📖 Örnek: "Pencere açıldı." (Kim açtı? Belli değil)
📌 Dönüşlü Çatı
- 🎯 Özellik: İşi yapan özne, yaptığı işten kendisi etkilenir. Fiil -l, -n eklerini alır (edilgenden farkı: işi yapan belli ve özne işten etkileniyor).
- 📖 Örnek: "Ayşe süslendi." (Ayşe hem işi yapan hem etkilenen)
📌 İşteş Çatı
- 🎯 Özellik: Eylem birden fazla özne tarafından birlikte veya karşılıklı yapılır. Fiil -ş ekini alır.
- 📖 Örnek: "Onlar uzun süre görüştüler." (karşılıklı)
- 📖 Örnek: "Kuşlar gökyüzünde uçuştu." (birlikte)
2️⃣ Nesneye Göre Çatı
Yüklemin nesne ile kurduğu ilişkiyi gösterir. İki gruba ayrılır:
📌 Geçişli Fiil
- 🎯 Özellik: Nesne alabilen fiillerdir. "Ne, neyi, kimi" sorularına cevap verir.
- 📖 Örnek: "Müdür mektubu imzaladı." (Neyi imzaladı? → mektubu)
📌 Geçişsiz Fiil
- 🎯 Özellik: Nesne alamayan fiillerdir. "Ne, neyi, kimi" sorularına cevap vermez.
- 📖 Örnek: "Çocuk uyudu." (Neyi uyudu? → cevap yok)
📌 Oldurgan Fiil
- 🎯 Özellik: Geçişsiz bir fiilin -r, -t, -dır ekleri alarak geçişli hale getirilmesidir.
- 📖 Örnek: "Uyumak (geçişsiz) → uyutmak (geçişli)"
📌 Ettirgen Fiil
- 🎯 Özellik: Geçişli bir fiilin -r, -t, -dır ekleri alarak geçişlilik derecesinin artırılmasıdır (işi başkasına yaptırma).
- 📖 Örnek: "İçmek (geçişli) → içirmek (ettirgen)"
📊 Çatı Özelliklerini Belirleme Adımları
- 🔎 Yüklemi bul.
- ❓ "İşi yapan kim?" sorusunu sor → Özneye göre çatıyı belirle.
- ❓ "Yükleme 'neyi, kimi' sorularını sor → Nesneye göre çatıyı belirle.
- 📝 Sonucu yaz: "Bu fiil hem etken hem geçişlidir." gibi.
⚠️ Dikkat Edilmesi Gerekenler
- 🚫 Her fiilin dört özelliği yoktur: Bir fiil en fazla iki çatı özelliği taşır (biri özneye göre, biri nesneye göre).
- 🚫 Edilgen fiiller nesne almaz: "Kapı çalındı." cümlesinde "neyi çalındı" sorusu sorulamaz.
- 🚫 İşteş fiiller bazen gerçek işteşlik bildirmez: "Göründü" fiili işteş değil, dönüşlüdür.
✅ Pratik İpucu
Çatı konusunu anlamak için şu formülü aklınızda tutun:
Özneye Göre: Etken / Edilgen / Dönüşlü / İşteş
Nesneye Göre: Geçişli / Geçişsiz / Oldurgan / Ettirgen
Bir fiil analiz edilirken her iki gruptan da sadece bir özellik alabilir.
Bu ders notu, fiilde çatı konusunun temel özelliklerini kavramanız için hazırlanmıştır. Konuyu pekiştirmek için bol bol örnek cümle analizi yapmanızı öneririm. 📖✨
