Matematik ve bilim tarihinin en parlak yıldızlarından biri, 9. yüzyılda Bağdat'ta yaşamış olan Muhammed ibn Musa el-Harezmi'dir. Adı, "algoritma" ve "cebir" gibi modern dünyanın temel kavramlarına ilham kaynağı olmuş bu büyük bilim insanı, sadece matematik değil, astronomi, coğrafya ve haritacılık alanlarında da çığır açıcı eserler vermiştir. Onun çalışmaları olmasaydı, bugünkü bilimsel ve teknolojik ilerlememiz mümkün olamazdı.
780 yılı civarında, bugünkü Özbekistan sınırları içinde yer alan Harezm bölgesinde doğduğu için "Harezmi" lakabını almıştır. Dönemin bilim ve kültür başkenti Bağdat'a gelerek, Abbasi Halifesi Mem'un'un kurduğu Beyt'ül Hikme'de (Bilgelik Evi) çalışmaya başlamıştır. Bu kurum, dünyanın dört bir yanından getirilen eserlerin tercüme edildiği, bilimsel araştırmaların yapıldığı dev bir kütüphane ve araştırma merkeziydi. Harezmi, bu verimli ortamda yeteneğini konuşturmuş ve ölümsüz eserlerini kaleme almıştır.
Harezmi'nin en ünlü eseri, matematik tarihinde bir dönüm noktasıdır. Kitabın adı "Cebr ve Mukabele" üzerine kısa kitap anlamına gelir. Burada:
Harezmi, ikinci dereceden denklemleri (ax² + bx + c = 0 formunda) sistematik bir şekilde sınıflandırarak çözüm yöntemleri geliştirmiştir. Bu nedenle, "Cebirin Babası" olarak anılır. "Cebir" kelimesi de kitabındaki "el-cebr" teriminden türemiştir.
Bir diğer önemli eseri "Hint Hesabı Üzerine" kitabıdır. Bu kitapta, Hint matematikçilerden öğrendiği onluk sayı sistemini (0,1,2,3...9) ve sıfır rakamını detaylı bir şekilde anlatmıştır. Harezmi, sıfırı bir "yer tutucu" ve anlamlı bir rakam olarak kullanmanın matematiksel işlemleri (toplama, çıkarma, çarpma, bölme) ne kadar kolaylaştırdığını gösterdi. Bu kitap, Arap dünyası üzerinden Avrupa'ya ulaşmış ve "algoritma" kelimesi, Batı dillerinde onun isminin (Al-Khwarizmi) Latinceleşmiş hali olarak yerleşmiştir.
Harezmi sadece bir matematikçi değildi. Dünyanın çevresini ve hacmini hesaplamak için çalışmalar yaptı, güneş saatleri ve usturlap gibi astronomi aletleri üzerine yazdı. Ayrıca, Ptolemy'nin coğrafya kitabını düzeltip geliştirerek, daha doğru bir dünya haritası hazırladı ve şehirlerin koordinatlarını listeledi.
Harezmi'nin eserleri 12. yüzyılda Latince'ye çevrilerek Avrupa'da büyük bir etki yarattı. Onun sistematik ve açıklayıcı üslubu, bilginin nesilden nesile aktarılmasını sağladı. Cebir, modern matematiğin, mühendisliğin, fiziğin ve bilgisayar bilimlerinin temelini oluşturur. Sıfır rakamı ve onluk sistem olmadan ise günümüzdeki teknoloji ve bilgisayarlar düşünülemez.
Sonuç olarak, El-Harezmi, insanlığın düşünce tarihinde bir devrim yapmış, bilgiyi derleyip sistematize ederek gelecek kuşaklara aktarmış çok yönlü bir dehâdır. Onu anmak, bilimin evrensel ve birikimli dilini hatırlamaktır.
