📜 İnanç (İtikadi) Mezhepler Nedir?
İslam dininde, inanç esaslarıyla ilgili konuları akıl ve nakil (Kur'an ve Sünnet) ışığında yorumlayan ve sistemleştiren ekollere itikadi mezhep denir. Bu mezhepler, Müslümanların iman konularını anlama ve hayata geçirme biçimlerini şekillendirmiştir.
🌟 Başlıca İtikadi Mezhepler
İslam tarihinde birçok itikadi mezhep ortaya çıkmış olsa da, günümüze kadar varlığını ve etkisini sürdüren başlıca iki mezhep vardır:
- 🏛️ Eş'arîlik: Ebü'l-Hasan el-Eş'arî (873-935) tarafından kurulmuştur. Akıl ile vahiy arasında bir denge kurar. İman, kalp ile tasdik dil ile ikrardır görüşünü benimser. Kader konusunda, insana "kesb" (kazanma) yetisi verildiğini, ancak nihai yaratıcının Allah olduğunu savunur. Özellikle Sünni dünyada Şafiî ve Malikîler arasında yaygındır.
- 🏛️ Mâtürîdîlik: Ebû Mansûr el-Mâtürîdî (853-944) tarafından sistemleştirilmiştir. Akla Eş'arîlik'ten daha fazla önem verir. İman, sadece kalp ile tasdiktir; dil ile ikrar ise kişiyi dünyada Müslüman sayılması için yeterlidir. Türkiye, Orta Asya gibi bölgelerdeki Hanefî Müslümanlar genellikle bu mezhebe bağlıdır.
📜 Tarihte Önemli Olan Diğer Mezhepler
Bu iki ana mezhebin yanı sıra, İslam tarihinin erken dönemlerinde ortaya çıkan ve günümüzde doğrudan bir mezhep olarak takip edilmeyen, ancak düşünceleriyle etkili olmuş bazı ekoller de vardır:
- 💭 Mûtezile: 8. yüzyılda ortaya çıkmıştır. Akla çok büyük önem vermesiyle tanınır. Beş temel ilkesi vardır:
- ✅ Tevhid: Allah'ın sıfatlarının zatından ayrı olmadığını savunur.
- ⚖️ Adalet: Allah'ın adil olduğunu, bu nedenle insana iyilik ve kötülük yapma özgürlüğü (irade) verdiğini söyler.
- 📍 Va'd ve Vaîd: Allah'ın iyilik yapanı cennetle mükafatlandırması (va'd), kötülük yapanı da cehennemle cezalandırması (vaîd) adaletinin gereğidir.
- 🔽 El-Menzile beyne'l-menzileteyn: Büyük günah işleyen kişi ne tam mümin ne de kafirdir; o, bu ikisi arasında bir konumdadır (fâsık).
- 👑 Emr-i bi'l-ma'rûf ve nehy-i ani'l-münker: İyiliği emredip kötülükten menetmek her Müslümana farzdır.
- 💭 Mürcie: Büyük günah işleyen kimsenin iman durumunu Allah'a bırakır ve onu tekfir etmekten (kafir ilan etmekten) kaçınır. "İman artmaz ve eksilmez" görüşünü benimser.
- 💭 Haricîlik: Büyük günah işleyen kişinin kafir olduğunu savunan katı bir anlayışa sahiptir. Sadece kendi görüşlerini benimseyenleri Müslüman olarak kabul eder.
- 💭 Selefiyye / Selefilik: İlk nesil Müslümanların (Selef) inanç ve amellerini takip etmeyi hedefler. Akılla ilgili meselelerde tartışmaya girmekten kaçınır ve nasları (ayet ve hadisleri) olduğu gibi kabul eder (tefviz).
🎯 Özet ve Sonuç
İtikadi mezhepler, İslam inancının temel ilkelerini korumak ve Müslümanların zihinlerine takılan sorulara cevap bulmak amacıyla doğmuşlardır. Eş'arîlik ve Mâtürîdîlik, Sünni İslam dünyasında en yaygın kabul gören iki mezheptir. Bu mezhepler arasındaki farklar, temel inançlardan ziyade, detay yorum farklılıklarıdır ve hepsi İslam'ın temel inanç esasları etrafında birleşir.
