Kip ve Kişi Ekleri
Bu ders notunda, fiillerin anlamını ve kime/neye yöneldiğini belirleyen kip ve kişi eklerini öğreneceğiz.
1. Haber (Bildirme) Kipleri
Fiilin yapıldığı zamanı bildiren kiplerdir. Yani, eylemin ne zaman gerçekleştiğini söylerler.
- Görülen Geçmiş Zaman (-di'li Geçmiş Zaman): Eylemin geçmişte yapıldığını ve görüldüğünü/tanık olunduğunu ifade eder.
Ek: -dı, -di, -du, -dü, -tı, -ti, -tu, -tü
Örnek: Oku-du, Gel-di, Anlat-tı
- Duyulan Geçmiş Zaman (-miş'li Geçmiş Zaman): Eylemin geçmişte yapıldığını ama başkasından duyulduğunu ifade eder.
Ek: -mış, -miş, -muş, -müş
Örnek: Oku-muş, Gel-miş, Git-miş
- Şimdiki Zaman: Eylemin şu anda yapılmakta olduğunu ifade eder.
Ek: -yor
Örnek: Oku-yor, Gel-iyor, Bekle-yor
- Gelecek Zaman: Eylemin gelecekte yapılacağını ifade eder.
Ek: -acak, -ecek
Örnek: Oku-yacak, Gel-ecek, Yap-acak
- Geniş Zaman: Eylemin her zaman yapıldığını veya yapılabileceğini ifade eder.
Ek: -r, -ar, -er
Örnek: Oku-r, Gel-ir, Bak-ar
2. Dilek (Tasarlama) Kipleri
Fiile istek, gereklilik, emir veya koşul anlamları katan kiplerdir. Kesin bir zaman bildirmezler.
- Gereklilik Kipi: Eylemin yapılmasının gerekli olduğunu ifade eder.
Ek: -malı, -meli
Örnek: Oku-malı, Gel-meli, Çalış-malı
- Dilek-Koşul Kipi: Eyleme istek veya koşul anlamı katar.
Ek: -sa, -se
Örnek: Oku-sa, Gel-se, Bil-se
- İstek Kipi: Eylemin yapılmasına yönelik isteği ifade eder.
Ek: -a, -e
Örnek: Oku-ya, Gel-e, Gül-e
- Emir Kipi: Eylemin yapılmasını emreder. Bu kipin eki yoktur, kişi ekleriyle birlikte çekimlenir.
Örnek: Gel! (Sen), Gelsin! (O), Gelin! (Siz)
3. Kişi (Şahıs) Ekleri
Fiildeki eylemin kim tarafından yapıldığını gösteren eklerdir. Kip eklerinden sonra gelirler.
- 1. Tekil Kişi (Ben): -m, -ım, -im, -um, -üm
Örnek: Geliyor-um, Oku-dum
- 2. Tekil Kişi (Sen): -n, -sın, -sin, -sun, -sün
Örnek: Geliyor-sun, Oku-dun
- 3. Tekil Kişi (O): - (Ek yoktur)
Örnek: Geliyor, Okudu
- 1. Çoğul Kişi (Biz): -k, -ız, -iz, -uz, -üz
Örnek: Geliyor-uz, Oku-duk
- 2. Çoğul Kişi (Siz): -nız, -niz, -nuz, -nüz, -ınız, -iniz
Örnek: Geliyor-sunuz, Oku-dunuz
- 3. Çoğul Kişi (Onlar): -lar, -ler
Örnek: Geliyor-lar, Oku-dular
Örnek Çekim
"Okumak" fiilini Görülen Geçmiş Zaman kipine göre çekimleyelim:
- Ben oku-du-m (Kip Eki: -du, Kişi Eki: -m)
- Sen oku-du-n (Kip Eki: -du, Kişi Eki: -n)
- O oku-du (Kip Eki: -du, Kişi Eki: -)
- Biz oku-du-k (Kip Eki: -du, Kişi Eki: -k)
- Siz oku-du-nuz (Kip Eki: -du, Kişi Eki: -nuz)
- Onlar oku-du-lar (Kip Eki: -du, Kişi Eki: -lar)
Önemli Not: Bir fiili çözümlerken önce fiilin kökünü/gövdesini buluruz. Sonra ona eklenen kip ekine, en sonunda da kişi ekine bakarız. Bu sıra çok önemlidir: Fiil Kökü + Kip Eki + Kişi Eki.
