# 📚 Ders Notu: Kıyas Geçerlilik Kuralları
🔍 Kıyas Nedir?
Kıyas, iki öncül ve bir sonuçtan oluşan, zihnin öncüllerden zorunlu olarak sonucu çıkardığı bir akıl yürütme biçimidir. Mantığın en temel konularından biridir. Kıyasın geçerli olması için belirli kurallara uygun olarak kurulması gerekir.
✅ Kıyasın Geçerlilik Koşulu
Bir kıyasın geçerli olması için, öncüller doğru kabul edildiğinde sonucun yanlış olmasının imkansız olması gerekir. Geçerlilik, öncüllerin gerçekte doğru olup olmamasıyla değil, yapısal doğrulukla ilgilidir.
🎯 Temel Terimler ve Yapı
- 📥 Öncüller: Verilen bilgiler (Büyük Öncül + Küçük Öncül).
- 📤 Sonuç: Öncüllerden çıkarılan yargı.
- 🔤 Terimler: Kıyasta üç terim bulunur: Büyük Terim (BT), Küçük Terim (KT), Orta Terim (OT).
- 🧩 Orta Terim (OT): Her iki öncülde de bulunan, ancak sonuçta yer almayan terim. Kıyasın anahtarıdır.
⚖️ Kıyas Geçerlilik Kuralları (Basit Kategorik Kıyaslar İçin)
📏 1. Terimlere İlişkin Kurallar
- 🚫 Kural 1: Bir kıyasta yalnızca üç terim bulunmalıdır. (Dört terim hatası/fallacy of four terms yapılmamalı)
- 🚫 Kural 2: Orta terim, öncüllerden en az birinde tümel olarak dağıtılmalıdır.
- 🚫 Kural 3: Sonuçta dağıtılmış olan bir terim, öncüllerde de dağıtılmış olmalıdır.
- 🚫 Kural 4: Orta terim sonuçta yer almamalıdır.
📊 2. Önermelere İlişkin Kurallar
- 🚫 Kural 5: İki olumsuz öncülden sonuç çıkmaz. \( (E + E → ?) \)
- 🚫 Kural 6: İki tikel öncülden sonuç çıkmaz. \( (I + I → ?) \)
- 🚫 Kural 7: İki olumlu öncülden olumsuz sonuç çıkmaz.
- 🚫 Kural 8: Eğer öncüllerden biri olumsuzsa, sonuç da olumsuz olmalıdır.
- 🚫 Kural 9: Eğer öncüllerden biri tikel ise, sonuç da tikel olmalıdır.
🧪 Geçerli ve Geçersiz Kıyas Örnekleri
✅ Geçerli Kıyas Örneği (Barbara Tipi: AAA-1)
Büyük Öncül: Tüm insanlar (OT) ölümlüdür (BT). (A)
Küçük Öncül: Tüm filozoflar (KT) insandır (OT). (A)
Sonuç: O halde, tüm filozoflar (KT) ölümlüdür (BT). (A)
👉 Tüm kurallar sağlanmıştır. Orta terim (insan) bir öncülde tümel dağıtılmıştır.
❌ Geçersiz Kıyas Örneği (Orta Terimin Dağıtılmaması Hatası)
Büyük Öncül: Tüm kediler memelidir.
Küçük Öncül: Tüm köpekler memelidir.
Sonuç: O halde, tüm köpekler kedidir. (Geçersiz!)
👉 Orta terim (memeli) hiçbir öncülde tümel olarak dağıtılmamıştır. (Kural 2 ihlali)
💎 Sonuç
Kıyas geçerlilik kuralları, akıl yürütmelerimizin yapısal olarak sağlam olup olmadığını kontrol etmemizi sağlar. Bu kurallar, biçimsel mantığın temel taşlarıdır ve herhangi bir kıyası test ederken sistematik bir yol haritası sunar. Kurallardan birinin ihlali, kıyası geçersiz kılar.
