Kıyas kuralları nelerdir

Question

Kıyas konusunu anlamakta zorlanıyorum, hangi durumlarda kullanabileceğimi tam olarak kavrayamadım. Özellikle "daha, en, kadar" gibi kelimeleri cümlede nasıl doğru kuracağım konusunda kafam karışıyor. Bu kuralları basit örneklerle açıklayabilecek var mı?

Answer 1

# 📚 Ders Notu: Kıyas (Syllogism) Kuralları

🔍 Kıyas Nedir?

Kıyas, iki öncül ve bir sonuçtan oluşan, mantıksal çıkarım yapmamızı sağlayan bir akıl yürütme biçimidir. Klasik mantıkta, doğru sonuca ulaşmak için belirli kurallara uymak zorunludur.

🎯 Kıyasın Temel Bileşenleri

• 📥 Büyük Öncül: Genel bir yargı içerir.
• 📥 Küçük Öncül: Büyük öncülle ilişkili daha özel bir yargıdır.
• 📤 Sonuç: Öncüllerden zorunlu olarak çıkan hükümdür.

⚖️ Kıyas Kuralları (8 Temel Kural)

1. 🧩 Terim Sayısı Kuralı

Bir kıyasta yalnızca üç terim bulunmalıdır: Büyük terim (T), küçük terim (t) ve orta terim (O). Orta terim, iki öncülde de bulunur ve sonuçta yer almaz.

2. 🔄 Orta Terim Kuralı

Orta terim, öncüllerden en az birinde tümel olarak (dağıtılmış halde) geçmelidir. Aksi takdirde "ortanın dağıtılmaması" hatası olur.

3. 🚫 Sonuçtaki Terimler Kuralı

Sonuçta dağıtılmış olmayan bir terim, öncüllerde de dağıtılmış olamaz. Yani, sonuç öncülleri aşamaz.

4. ⚡ İki Olumsuz Öncül Kuralı

İki öncül de olumsuz ise bir sonuç çıkarılamaz. ("Hiçbir A, B değildir" ve "Hiçbir C, B değildir" öncüllerinden A ve C ilişkisi çıkmaz.)

5. ✅ İki Olumlu Öncülden Sonuç Kuralı

İki öncül de olumlu ise sonuç da olumlu olmalıdır.

6. ➕ Olumsuz Öncül Kuralı

Öncüllerden biri olumsuz ise sonuç da olumsuz olmalıdır.

7. 🌍 İki Tikel Öncül Kuralı

İki öncül de tikel ise (yani "bazı" ifadesi içeriyorsa) bir sonuç çıkarılamaz.

8. 📊 Tikel ve Olumsuz Öncül Kuralı

Öncüllerden biri tikel, diğeri olumsuz ise sonuç tikel olmalıdır.

🧠 Örnek Kıyas Analizi

Doğru Kıyas Örneği:

• Büyük Öncül: Tüm insanlar (\(H\)) ölümlüdür (\(M\)). (Tümel Olumlu)
• Küçük Öncül: Sokrates (\(S\)) bir insandır (\(H\)). (Tümel Olumlu)
• Sonuç: O halde, Sokrates (\(S\)) ölümlüdür (\(M\)). (Tümel Olumlu)

Bu örnekte tüm kurallar sağlanmıştır: 3 terim vardır (İnsan, Ölümlü, Sokrates), orta terim (İnsan) bir öncülde tümel, iki olumlu öncülden olumlu sonuç çıkmıştır.

⚠️ Sık Yapılan Hatalar (Kıyas Safsataları)

• ❌ Dört Terim Hatası: Kıyasta dört farklı terim kullanmak.
• ❌ Ortanın Dağıtılmaması: Orta terimin hiçbir öncülde tümel olmaması.
• ❌ Yetkisiz Büyük/Küçük Terim: Sonuçtaki dağıtılmış terimin öncüllerde dağıtılmamış olması.

Bu kurallar, Aristoteles mantığının temelini oluşturur ve geçerli bir çıkarım yapabilmek için hepsine uyulması gerekir. Kıyas, günlük tartışmalardan bilimsel kanıtlara kadar tüm akıl yürütmelerimizin altında yatan yapı taşıdır.