KPSS Ses bilgisi konu anlatımı

Question

Bu konuyu çalışırken bazı ses olaylarını birbirine karıştırıyorum. Özellikle ünsüz benzeşmesi ve ünlü daralması arasındaki farkı tam olarak kavrayamadım. Bu kuralları daha net anlamak için basit örnekler arıyorum.

Answer 1

📚 KPSS Ses Bilgisi Konu Anlatımı

Bu bölümde, Türkçe dersinin önemli konularından biri olan Ses Bilgisi konusunu öğreneceğiz. Ses bilgisi, kelimelerin doğru yazımı ve okunuşu için temel kuralları içerir.

🎯 Ses (Harf) ve Özellikleri

Konuşma dilindeki sesleri yazı dilinde göstermeye yarayan işaretlere harf denir. Harflerin belirli bir sıraya dizilmiş bütününe ise alfabe adı verilir.

• 🔤 Sesli (Ünlü) Harfler: a, e, ı, i, o, ö, u, ü
• 🔡 Sessiz (Ünsüz) Harfler: Alfabedeki diğer harfler.

🗣️ Büyük Ünlü Uyumu (Kalınlık-İncelik Uyumu)

Bir kelimenin ilk hecesindeki ünlü harf kalınsa, sonraki hecelerdeki ünlüler de kalın; ince ise sonraki hecelerdeki ünlüler de ince olmalıdır.

• ✅ Uyumlu Örnekler: "kapı", "evler", "güzellik"
• ❌ Uyumsuz Örnekler: "kitap" (i-a), "kalem" (a-e)

💡 Not: Türkçe kelimeler büyük ünlü uyumuna uyar. Bazı yabancı kökenli kelimeler ve birleşik kelimeler bu kurala uymayabilir.

👄 Küçük Ünlü Uyumu (Düzlük-Yuvarlaklık Uyumu)

Bu kurala göre:

• ➡️ Düz ünlüden (a, e, ı, i) sonra düz ünlü gelir.
• ➡️ Yuvarlak ünlüden (o, ö, u, ü) sonra ya dar-yuvarlak (u, ü) ya da geniş-düz (a, e) ünlü gelir.

• ✅ Uyumlu Örnekler: "oyun", "üzüm", "köpek"
• ❌ Uyumsuz Örnekler: "rokfor", "radyo"

🔊 Ünsüz Benzeşmesi (Sertleşme)

Sert ünsüzlerle (f, s, t, k, ç, ş, h, p) biten bir kelimeye "c, d, g" yumuşak ünsüzlerinden biri ile başlayan bir ek geldiğinde, bu yumuşak ünsüzler sertleşerek "ç, t, k" olur.

• ✅ Örnekler: "kitap-cı" → "kitapçı", "ağaç-da" → "ağaçta"

🔁 Ünsüz Yumuşaması (Sert Sessizlerin Yumuşaması)

"p, ç, t, k" sert ünsüzleri ile biten kelimelere ünlü ile başlayan bir ek geldiğinde, bu sert ünsüzler yumuşayarak "b, c, d, g, ğ" ye dönüşür.

• ✅ Örnekler: "kitap-ı" → "kitabı", "ağaç-a" → "ağaca"

➖ Kaynaştırma Harfleri (Koruyucu Ünsüzler)

İki ünlü harf yan yana gelmek istemediğinde araya giren "y, ş, s, n" harfleridir.

• ✅ Örnekler: "iki-n-e", "anne-s-i", "oku-y-acak"

📌 Ünlü Düşmesi (Hece Düşmesi)

İki heceli bazı kelimeler, ünlü ile başlayan bir ek aldıklarında ikinci hecelerindeki ünlüyü düşürürler.

• ✅ Örnekler: "ağız-ı" → "ağzı", "burun-u" → "burnu"

➕ Ünlü Türemesi

Bazı kelimelere pekiştirme yapılırken veya küçültme eki getirilirken araya bir ünlü türeyebilir.

• ✅ Örnekler: "yap-a-yalnız", "bir-i-cik"

🔄 Ulama

Sessiz harfle biten bir kelimeden sonra, sesli harfle başlayan bir kelime geldiğinde, bu iki kelime okunuşta birleşir.

• ✅ Örnek: "Akşam oldu." cümlesi "Akşamoldu" şeklinde okunabilir.

💡 KPSS İpucu: Ses bilgisi sorularını çözerken kelimeleri yüksek sesle okumak, uyum ve değişimleri duymanıza yardımcı olabilir. Kuralları öğrendikten sonra bol bol test çözerek pratik yapın!