KPSS Ses olayları (Ünlü düşmesi, Benzeşme, Yumuşama)

Question

Bu konuyu çalışırken bazı kelimelerin hangi kurala girdiğini karıştırıyorum. Özellikle ünsüz yumuşaması ile ünsüz benzeşmesini ayırt etmekte zorlanıyorum. Sorularda "akıcı" gibi örneklerde kuralın neden uygulandığını bazen kaçırıyorum.

Answer 1

📚 KPSS Ses Olayları

Türkçede kelimeler çekimlenirken veya türetilirken bazı ses değişiklikleri meydana gelir. Bunlara ses olayları denir. Bu olayları bilmek, doğru yazım kurallarını uygulamamızı sağlar.

🗣️ Ünlü Düşmesi (Hece Düşmesi)

İkinci hecesinde dar ünlü (ı, i, u, ü) bulunan bazı kelimeler, ünlü ile başlayan bir ek aldığında, ikinci hecedeki dar ünlü düşer. Bu olaya ünlü düşmesi denir.

• 🔄 ağız + ı → ağzı
• 🔄 burun + u → burnu
• 🔄 akıl + ım → aklım
• 🔄 kahve + altı → kahvaltı
• 🔄 sabır + etmek → sabretmek

💡 Uyarı: "Oyunu, boyun, koyun" gibi kelimelerde ünlü düşmesi olmaz. Bu kural her kelime için geçerli değildir.

🔄 Benzeşme (Ünsüz Benzeşmesi / Sertleşme)

Sonunda f, s, t, k, ç, ş, h, p (fıstıkçı şahap) sert ünsüzleri bulunan bir kelimeye c, d, g yumuşak ünsüzlerinden biri ile başlayan bir ek gelirse, ekin başındaki yumuşak ünsüzler ç, t, k'ye dönüşür. Buna benzeşme veya ünsüz sertleşmesi denir.

• ✅ kitap + da → kitapta
• ✅ iş + ci → işçi
• ✅ ağaç + dan → ağaçtan
• ✅ 1923 + de → 1923'te (Rakamlara gelen ekler de bu kurala uyar)

🎵 Ünsüz Yumuşaması (Değişimi)

Sonunda p, ç, t, k sert ünsüzleri bulunan bir kelime, ünlü ile başlayan bir ek aldığında, kelimenin sonundaki sert ünsüz yumuşayarak b, c, d, g, ğ'ye dönüşür. Buna ünsüz yumuşaması denir.

• ➡️ kitap + ı → kitabı
• ➡️ ağaç + a → ağaca
• ➡️ renk + i → rengi
• ➡️ çoğunluk + u → çoğunluğu

📌 Önemli Not: Özel isimlerde ve tek heceli bazı kelimelerde yumuşama yazıda gösterilmez, sadece söyleyişte olur.

• ✍️ Zonguldak'a (Yazılışı bu şekildedir, "Zonguldağ'a" şeklinde yazılmaz.)
• ✍️ Hac'ı (Yazılışı bu şekildedir, "Haccı" şeklinde yazılmaz.)
• ✍️ millet + i → milleti (Yumuşama olmaz, "milledi" olmaz.)
• ✍️ hukuk + u → hukuku (Yumuşama olmaz, "hukuğu" olmaz.)

🎯 Özet Tablosu

Aşağıdaki tablo, öğrendiğimiz ses olaylarını özetlemektedir:

Ses Olayı	Kural	Örnek
Ünlü Düşmesi	Dar ünlünün (ı,i,u,ü) düşmesi	akıl + ı → aklı
Benzeşme	Sert ünsüzden sonra gelen yumuşak ünsüzün (c,d,g) sertleşmesi (ç,t,k)	iş + ci → işçi
Ünsüz Yumuşaması	Sert ünsüzün (p,ç,t,k) ünlü ile başlayan ek gelince yumuşaması (b,c,d,g,ğ)	çorap + ı → çorabı

Bu kuralları iyi öğrenmek ve örneklerle pekiştirmek, KPSS Türkçe sorularında büyük bir avantaj sağlayacaktır. 🚀