Levha hareketleri 10. sınıf coğrafya

Question

Levha hareketlerini ve bu hareketlerin sonucunda oluşan yer şekillerini tam olarak ayırt edemiyorum. Özellikle yaklaşan ve uzaklaşan levha sınırlarında hangi olayların gerçekleştiğini karıştırıyorum. Konuyu daha iyi kavramak için basit bir şekilde açıklayabilecek var mı?

Answer 1

Levha Hareketleri (Tektoniği)

Yeryüzü'nün en dış katmanı olan litosfer (taşküre), bir yapboz gibi birbirine geçmiş devasa parçalardan oluşur. Bu parçalara levha (plate) denir. Bu levhalar, manto üzerinde sürekli olarak çok yavaş bir şekilde hareket eder. İşte bu olaya levha hareketleri veya levha tektoniği adı verilir.

Levha Hareketlerinin Nedenleri

Levhaların hareket etmesinin temel nedeni, mantonun alt katmanlarındaki konveksiyon akımlarıdır. Bu, tencerede kaynayan suyun hareketine benzetilebilir. Mantonun sıcak kısımları yükselir, litosfere çarparak yanlara doğru hareket eder ve soğuyarak tekrar aşağıya iner. Bu döngüsel akımlar, üzerindeki levhaları da sürükler.

Levha Sınırları ve Oluşan Olaylar

Levhaların birbirleriyle olan etkileşimleri, üç farklı türde sınırda gerçekleşir ve bu sınırlar yeryüzü şekillerinin oluşumunda başrol oynar.

• 1. Birbirinden Uzaklaşan (Iraksayan) Levhalar:

  İki levha birbirinden uzaklaştığında, aradaki boşluktan magmanın yükselerek yeni litosfer oluşturmasıdır. Bu olaya deniz tabanı yayılması denir.

  Oluşan Yer Şekilleri:

  • Okyanus ortası sırtları (Orta Atlas Sırtı gibi)
  • Rift vadileri (Doğu Afrika Rift Vadisi)
  • Volkanlar
• 2. Birbirine Yaklaşan (Yakınsayan) Levhalar:

  İki levhanın birbirine çarpışmasıdır. Bu, üç farklı şekilde olabilir:

  • Okyanusal - Kıtasal Yaklaşma: Yoğun olan okyanusal levha, kıtasal levhanın altına dalar (dalma-batma zonu). Bu, şiddetli depremlere ve volkanlara neden olur. Örnek: Nazca Levhası'nın Güney Amerika Levhası altına dalmasıyla And Dağları ve buradaki volkanlar oluşmuştur.
  • Okyanusal - Okyanusal Yaklaşma: İki okyanusal levha çarpışır ve biri diğerinin altına dalar. Bu da şiddetli depremlere ve su yüzeyine çıkmış volkanik ada yaylarına neden olur. Örnek: Japonya, Filipinler gibi ada yayları.
  • Kıtasal - Kıtasal Yaklaşma: İki kıta levhası çarpıştığında, hiçbiri diğerinin altına dalmaz ve kıvrılarak yükselir. Bu çarpışma sonucu yüksek kıvrım dağları oluşur. Örnek: Hindistan'ın Asya'ya çarpmasıyla Himalaya Dağları oluşmuştur.
• 3. Yanal Yer Değiştirme (Transform) Sınırları:

  İki levha birbirini sıyırarak yanal olarak hareket eder. Burada levha oluşmaz veya yok olmaz, ancak sürtünmeden dolayı büyük depremler meydana gelir.

  Oluşan Olay:

  • Depremler

  Örnek: Kuzey Amerika'daki San Andreas Fay Hattı.

Levha Hareketlerinin Sonuçları

• Kıtaların kayması ve okyanusların oluşumu
• Dağların, volkanların ve okyanus çukurlarının oluşumu
• Deprem kuşaklarının oluşumu (Pasifik Ateş Çemberi gibi)
• Yeni kıtaların ve okyanusların oluşması (milyonlarca yıl sonra)

Özetle, Dünya'mızın yüzeyi durağan değil, sürekli hareket halinde olan dev levhalardan oluşur. Bu hareket, yeryüzündeki en önemli şekillendirici güçtür.