Magma Nedir?
Magma, Dünya'nın iç katmanlarında (özellikle manto ve yer kabuğunun alt kısımlarında) bulunan, yüksek sıcaklıktaki, erimiş haldeki kayaç malzemesidir. Bu erimiş kütle, katı haldeki minerallerin, çözünmüş gazların ve uçucu bileşenlerin karışımından oluşur. Yer yüzeyine ulaştığında ise lav adını alır.
Magmanın Özellikleri
- Sıcaklık: Magmanın sıcaklığı genellikle 700°C ile 1300°C arasında değişir. Bu, bileşimine ve bulunduğu derinliğe bağlıdır.
- Bileşim: Temel olarak silisyum ve oksijenin yanı sıra alüminyum, demir, magnezyum, kalsiyum, sodyum, potasyum gibi elementleri içerir. Bileşimi, oluştuğu kaynağa göre farklılık gösterir.
- Viskozite (Akmazlık): Magmanın akışkanlık direncidir. İçerdiği silisyum dioksit (SiO₂) miktarı arttıkça magmanın viskozitesi de artar. Yüksek viskoziteli magma daha yapışkan ve patlamalı püskürmelere yol açarken, düşük viskoziteli magma daha akıcıdır.
- Gaz İçeriği: Magmanın içinde su buharı (H₂O), karbondioksit (CO₂) ve kükürt dioksit (SO₂) gibi çözünmüş gazlar bulunur. Bu gazlar, volkanik patlamaların ana itici gücüdür.
Magma Nerede Bulunur?
Magma, Dünya'nın iç ısısından kaynaklanan yüksek sıcaklıklar ve basınç altında, katı kayaların ergimesi sonucu oluşur. Başlıca bulunduğu yerler şunlardır:
- Astenosfer: Magmanın ana kaynağı, üst mantonun yumuşak ve kısmen erimiş haldeki katmanı olan astenosferdir. Buradaki sıcaklık ve basınç koşulları, kayaçların kısmen ergimesi için uygundur.
- Levha Sınırları:
- Yaklaşan (Çarpışan) Levha Sınırları: Okyanusal bir levha, bir kıtasal levhanın altına daldığında (dalma-batma zonu), suyla doymuş okyanus kabuğu mantoya iner. Su, kayaların ergime sıcaklığını düşürerek magmanın oluşmasını sağlar. Bu, And Dağları gibi volkanik dağ kuşaklarını oluşturur.
- Uzaklaşan (Ayrılan) Levha Sınırları: Okyanus ortası sırtlarda, levhalar birbirinden uzaklaşır. Bu, alttaki mantonun yükselmesine ve basıncın azalmasına (dekompresyon ergimesi) neden olur. Basınç azalınca kayalar, sıcaklıkları çok değişmeden ergiyerek magma oluşturur.
- Sıcak Noktalar (Hotspot): Levha sınırlarıyla doğrudan ilişkisi olmayan, mantonun derinliklerinden yükselen çok sıcak magmanın oluşturduğu alanlardır. Bu sıcak magma plumes (mantodan yükselen sütunlar), üzerindeki litosferi delerek volkanlar oluşturur. Hawaii Adaları buna güzel bir örnektir.
- Yer Kabuğunun Alt Kısımları: Yerel olarak, kabuğun derinliklerindeki radyoaktif elementlerin bozunmasından kaynaklanan ısı veya sıcak magmanın kabuk kayalarını ergitmesi (asimilasyon) sonucu da magma odakları oluşabilir.
Magmanın Yer Yüzeyine Çıkışı
Magma, yoğunluğu çevresindeki katı kayalardan daha düşük olduğu için yükselme eğilimindedir. Yer kabuğundaki zayıf hatları ve çatlakları takip ederek yükselir. Eğer yüzeye ulaşırsa volkanizma meydana gelir ve magma lav haline dönüşür. Eğer yükselirken soğuyarak yer kabuğu içinde katılaşırsa, granit gibi derinlik kayaçlarını (plütonik kayaçlar) oluşturur.
