Yazın dünyasında sıklıkla karşılaştığımız makale ve deneme türleri, ilk bakışta benzer gibi görünse de aslında birbirinden oldukça farklıdır. Her iki tür de düşünce yazıları olmasına rağmen, amaçları, üslupları, yapıları ve okur üzerinde bırakmayı hedefledikleri etkiler bakımından önemli ayrımlara sahiptir. Bu yazıda, bu iki değerli yazı türünü detaylıca karşılaştıracağız.
Makale, bilimsel veya toplumsal bir konuyu, kanıtlara dayanarak, nesnel bir şekilde ele alan ve okuyucuyu bilgilendirmeyi amaçlayan yazı türüdür. Gazete, dergi ve akademik yayınlarda yayımlanır.
Deneme, yazarın herhangi bir konu hakkındaki kişisel görüş, duygu ve düşüncelerini, kesin hükümlere varmadan, samimi ve edebi bir üslupla aktardığı yazı türüdür. İlk örneklerini Michel de Montaigne vermiştir.
Makale: Nesnel, ciddi, bilimsel, açıklayıcı.
Deneme: Öznel, samimi, edebi, lirik.
Makale: Bilgilendirmek, öğretmek, kanıtlamak, ikna etmek.
Deneme: Düşündürmek, keyif vermek, yazarın iç dünyasını paylaşmak.
Makale: Katı, planlı, bölümlere ayrılmış (Giriş-Gelişme-Sonuç).
Deneme: Serbest, plansız, düşünce akışına göre şekillenen.
Makale: Kanıt, veri, istatistik, alıntı, mantık yürütme.
Deneme: Kişisel deneyim, gözlem, sezgi, çağrışım.
Makale: Öğretmen-öğrenci veya uzman-dinleyici ilişkisi.
Deneme: İki dost arasındaki samimi sohbet ilişkisi.
Bir konu hakkında derinlemesine araştırma yapıp, nesnel verilerle desteklenmiş bir metin hazırlamak istiyorsanız makale yazarsınız. Örneğin, "İklim Değişikliğinin Tarım Üzerindeki Etkileri" başlıklı bir makale. Eğer aynı konu hakkında kişisel duyarlılığınızı, izlenimlerinizi ve düşüncelerinizi paylaşmak istiyorsanız deneme yazarsınız. Örneğin, "İlkbahar Yağmuru Altında Düşünceler" veya "Teknoloji ve Yalnızlık Üzerine" başlıklı bir deneme.
Her iki tür de düşünce dünyamızı zenginleştiren, birbirini tamamlayan önemli yazınsal formlardır. Doğru olan, iletmek istediğiniz mesajın doğasına en uygun türü seçmektir.
