Masalların büyülü dünyasına adım atmamızı sağlayan, dinleyiciyi gerçeklikten koparıp olağanüstü diyarlara götüren masal tekerlemeleri, sözlü edebiyatımızın en renkli ve ritmik unsurlarından biridir. Bu yazıda, bu sihirli formüllerin işlevlerini, yapılarını ve kültürümüzdeki yerini keşfedeceğiz.
Masal tekerlemesi, masalın başında, bazen ortasında veya sonunda söylenen, kafiyeli, ritmik, çoğu zaman anlamsız gibi görünen ama aslında derin bir işleve sahip olan söz kalıplarıdır. Masal anlatıcısı ile dinleyici arasında bir psikolojik sözleşme kurar: "Artık gerçek dünyanın kuralları geçersiz, hayal dünyasına hoş geldin!" mesajını verir.
"Bir varmış bir yokmuş, evvel zaman içinde, kalbur saman içinde, deve tellal iken, horoz imam iken, ben annemin beşiğini tıngır mıngır sallar iken..."
Bu tekerleme, dinleyiciyi imkansızın mümkün olduğu bir dünyaya davet eder. Zamanın ve mantığın ters yüz edildiği bu giriş, masalın kurallarını belirler.
"Onlar ermiş muradına, biz çıkalım kerevetine" ya da "Gökten üç elma düştü; biri anlatana, biri dinleyene, biri de bütün iyi kalpli insanlara..."
Bu tekerlemeler, masalı toplumsal bir ritüel haline getirir. Anlatıcıyı ve dinleyiciyi masalın sonuna dahil ederek, birliktelik duygusu yaratır ve hikayeyi güzel bir dilekle bitirir.
"Az gittik, uz gittik, dere tepe düz gittik. Altı ay bir güz gittik, bir de dönüp baktık ki bir arpa boyu yol gitmişiz."
Burada zaman ve mekan kavramlarıyla oynanır. Masalın içindeki yolculuğun olağanüstülüğünü vurgulamak için gerçekçi olmayan bir mesafe ve zaman ifadesi kullanılır.
Masal tekerlemeleri, kuşaktan kuşağa aktarılan bir kültürel hafıza taşıyıcısıdır. Günümüzde sadece geleneksel masallarda değil, çocuk edebiyatında, animasyon filmlerin açılış sahnelerinde ve tiyatro oyunlarında da bu geleneğin izlerini görmek mümkündür. Modern yazarlar, tekerlemeleri yeniden yorumlayarak geleneği yaşatır.
Masal tekerlemeleri, basit söz oyunları değil, köklü bir anlatı geleneğinin sihirli anahtarlarıdır. Bir kapıyı açarlar ve o kapıdan geçen herkes için kuralları bizim yazdığımız, iyiliğin her daim kazandığı, hayallerin serbestçe uçabildiği bir diyar başlar. Bir dahaki sefere bir masal tekerlemesi duyduğunuzda, sadece sözleri değil, taşıdığı yüzyıllık mirası ve büyüyü de dinlemeyi unutmayın.
🎈 "Bizim masal da burada bitti, sizinkiler daha yeni başladı. Kalın sağlıcakla!"
