Mayoz bölünme, eşeyli üreyen canlılarda görülen ve kromozom sayısının yarıya indirgendiği özel bir hücre bölünmesidir. Bu bölünme sonucunda gamet adı verilen üreme hücreleri (sperm ve yumurta) oluşur.
Mayoz bölünme, mayoz I ve mayoz II olmak üzere iki aşamada gerçekleşir. Her aşama kendi içinde profaz, metafaz, anafaz ve telofaz evrelerine ayrılır.
Mayoz bölünme, tür içi genetik çeşitliliği sağlar. Bu çeşitlilik, canlıların değişen çevre koşullarına uyum sağlamasına ve evrimleşmesine olanak tanır.
Mayoz bölünme sırasında kromozomların düzgün ayrılmaması (ayrılmama) durumunda, kromozom sayısı anormal gametler oluşur. Down Sendromu (21. kromozomun üç kopya olması) gibi durumlar bu şekilde ortaya çıkabilir.
Soru 1: Bir hücrenin mayoz bölünme geçirdiğini gözlemleyen bir öğrenci, bölünme sürecinde homolog kromozomların birbirine yaklaşarak gen alışverişi yaptığını fark ediyor. Bu olay hangi evrede gerçekleşir ve genetik çeşitliliğe nasıl katkı sağlar?
a) Metafaz I - Kromozomların ekvator düzleminde rastgele dizilmesiyle
b) Anafaz I - Homolog kromozomların ayrılmasıyla
c) Profaz I - Krossing over olayıyla
d) Telofaz I - Sitoplazma bölünmesiyle
Cevap: c) Profaz I - Krossing over olayıyla
Çözüm: Homolog kromozomların birbirine yaklaşarak gen alışverişi yaptığı krossing over olayı mayozun Profaz I evresinde gerçekleşir. Bu olay, kromatitler arasında gen değişimi sağlayarak genetik çeşitliliği artırır.
Soru 2: Diploit kromozom sayısı 2n=24 olan bir hücre art arda iki mayoz bölünme geçiriyor. Bölünme sonucunda oluşan hücrelerin kromozom sayıları ve toplam hücre sayısı nasıl olur?
a) 4 hücre, her biri 12 kromozomlu
b) 2 hücre, her biri 24 kromozomlu
c) 4 hücre, her biri 24 kromozomlu
d) 2 hücre, her biri 12 kromozomlu
Cevap: a) 4 hücre, her biri 12 kromozomlu
Çözüm: Mayoz bölünme, diploit (2n) bir hücreden haploit (n) dört hücre oluşturur. 2n=24 ise n=12'dir. Bu nedenle mayoz sonucunda kromozom sayısı yarıya iner (12) ve toplam 4 hücre oluşur.
Soru 3: Mayoz bölünmenin I. ve II. bölümlerinde gerçekleşen bazı olaylar karşılaştırıldığında hangi ifade doğrudur?
a) Her iki bölümde de krossing over görülür
b) Her iki bölümde de kromozom sayısı yarıya iner
c) Sadece Mayoz I'de homolog kromozomlar ayrılır
d) Sadece Mayoz II'de kromatitler ayrılır
Cevap: c) Sadece Mayoz I'de homolog kromozomlar ayrılır
Çözüm: Mayoz I'de homolog kromozomlar ayrılır ve kromozom sayısı yarıya iner. Mayoz II'de ise kardeş kromatitler ayrılır ve kromozom sayısı değişmez. Krossing over sadece Mayoz I'in profaz evresinde gerçekleşir.
Soru 1: Bir hücrenin mayoz bölünme geçirdiği bilinmektedir. Bu bölünme sonucunda oluşan hücrelerle ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi kesinlikle doğrudur?
a) Oluşan hücrelerin tamamı genetik olarak birbirinin aynısıdır
b) Oluşan hücrelerin kromozom sayısı başlangıçtaki hücrenin yarısı kadardır
c) Oluşan hücreler mitoz bölünme geçiremezler
d) Oluşan hücreler sadece üreme organlarında bulunur
Cevap: b) Oluşan hücrelerin kromozom sayısı başlangıçtaki hücrenin yarısı kadardır
Çözüm: Mayoz bölünmenin temel özelliği, kromozom sayısını yarıya indirmesidir (2n → n). Diğer seçenekler kesin doğru değildir çünkü crossing-over nedeniyle hücreler genetik olarak farklı olabilir, bazı hücreler mitoz geçirebilir ve mayoz sadece üreme organlarıyla sınırlı değildir.
Soru 2: 2n = 46 kromozomlu bir insan hücresi mayoz bölünme geçiriyor. Mayoz I'in profaz evresinde gerçekleşen crossing-over olayı ve mayoz II'nin anafaz evresinde gerçekleşen ayrılmama hatası gözlemleniyor. Bu durumda oluşacak hücrelerin kromozom sayılarıyla ilgili aşağıdakilerden hangisi doğrudur?
a) Tüm hücreler 23 kromozomlu olur
b) Bazı hücreler 22, bazıları 24 kromozomlu olur
c) Tüm hücreler 46 kromozomlu olur
d) Bazı hücreler 45, bazıları 47 kromozomlu olur
Cevap: b) Bazı hücreler 22, bazıları 24 kromozomlu olur
Çözüm: Crossing-over kromozom sayısını değil genetik çeşitliliği etkiler. Mayoz II'deki ayrılmama hatası ise kromatitlerin ayrılmamasına neden olur, bu da bazı hücrelerde fazla (24), bazılarında eksik (22) kromozom bulunmasına yol açar.
Soru 3: Bir biyoloji laboratuvarında mayoz bölünme gözlemlenirken, bölünmenin ikinci aşamasında (mayoz II) kromozomların hücrenin ekvator düzleminde dizildiği görülüyor. Bu evre ve özellikleriyle ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?
a) Bu evre mayoz II metafazıdır
b) Kromozomlar tek kromatitlidir
c) Homolog kromozomlar bir arada bulunur
d) Bu evreden sonra kromatitler ayrılacaktır
Cevap: c) Homolog kromozomlar bir arada bulunur
Çözüm: Mayoz II metafazında kromozomlar ekvator düzleminde dizilir ve tek kromatitlidir. Ancak homolog kromozomlar mayoz I'de ayrıldığı için mayoz II'de bir arada bulunmazlar. Mayoz II, mitoza benzer şekilde kromatitlerin ayrılmasıyla sonuçlanır.
