Mayoz bölünme konu anlatımı 10. sınıf

Question

Bu konuyu anlamakta biraz zorlanıyorum. Özellikle mayozun aşamalarını ve mitozdan farklarını karıştırıyorum. Kromozom sayısının yarıya inmesi olayını tam olarak oturtamadım.

Answer 1

Mayoz Bölünme

Mayoz bölünme, eşeyli üreyen canlılarda görülen, kromozom sayısının yarıya indiği ve genetik çeşitliliğin sağlandığı özel bir hücre bölünmesidir. Bu bölünme sonucunda, kromozom sayısı "2n" olan bir ana hücreden, kromozom sayısı "n" olan dört yavru hücre (gamet) oluşur.

Mayoz Bölünmenin Amacı ve Önemi

• Tür içinde kromozom sayısının sabit kalmasını sağlar. Döllenme olayında iki gamet (n) birleşerek tekrar 2n kromozomlu bireyi oluşturur.
• Genetik çeşitlilik oluşturur. Bu, canlıların değişen çevre koşullarına uyum sağlamasında ve evrimleşmesinde kritik bir rol oynar.

Mayoz Bölünmenin Evreleri

Mayoz bölünme, birbirini takip eden iki bölünme şeklinde gerçekleşir: Mayoz I ve Mayoz II. Bu iki bölünme arasında genellikle interfaz evresi görülmez veya çok kısadır.

1. MAYOZ I (Redüksiyon Bölünme)

Bu bölünmede homolog kromozomlar (aynı gen çeşidine sahip, biri anneden diğeri babadan gelen kromozom çifti) birbirinden ayrılır. Kromozom sayısı yarıya iner.

• Profaz I:
  • Kromatin iplikler kısalıp kalınlaşarak kromozomları oluşturur.
  • Çekirdekçik ve çekirdek zarı erir.
  • Sinapsis: Homolog kromozomlar yan yana gelerek çiftler oluşturur. Bu çifte "tetrat" denir.
  • Krossing-over (parça değişimi): Homolog kromozomların kromatitleri arasında gen alışverişi olur. Bu olay, genetik çeşitliliğin en önemli nedenidir.
• Metafaz I:
  • Homolog kromozom çiftleri (tetratlar) hücrenin ekvator düzlemine tek sıra halinde dizilir.
  • İğ iplikleri, kromozom çiftlerine sentromerlerinden bağlanır.
• Anafaz I:
  • Homolog kromozom çiftleri, iğ iplikleri tarafından zıt kutuplara doğru çekilir. Burada kardeş kromatitler birbirinden ayrılmaz, birlikte kalır.
• Telofaz I:
  • Kromozomlar kutuplara ulaşır.
  • Kromozomlar etrafında çekirdek zarı oluşmaya başlar.
  • Hücre boğumlanarak iki yavru hücre oluşur.

Mayoz I sonunda oluşan her bir hücrede, ana hücrenin yarısı kadar (\(n\)) kromozom bulunur. Ancak her kromozom iki kromatitten oluştuğu için DNA miktarı henüz yarıya inmemiştir.

2. MAYOZ II (Eşey Hücre Bölünmesi)

Bu bölünme, mitoza çok benzer. Temel amaç, Mayoz I'den gelen \(n\) kromozomlu hücrelerdeki kardeş kromatitleri ayırmaktır.

• Profaz II: Çekirdek zarı erir, iğ iplikleri oluşur.
• Metafaz II: Kromozomlar (iki kromatitli) hücrenin ekvator düzlemine tek sıra halinde dizilir.
• Anafaz II: Kardeş kromatitler birbirinden ayrılarak zıt kutuplara çekilir. Artık her biri bağımsiz bir kromozom olur.
• Telofaz II: Kutuplara çekilen kromozomların etrafında çekirdek zarı oluşur. Sitoplazma bölünmesi gerçekleşir.

Mayoz II sonunda, Mayoz I'de oluşan iki hücreden, toplamda dört tane \(n\) kromozomlu yavru hücre (gamet) meydana gelir.

Mayoz ve Mitoz Arasındaki Farklar

• Mayoz sonunda dört hücre, Mitoz sonunda iki hücre oluşur.
• Mayozda kromozom sayısı yarıya iner (2n → n), Mitozda sabit kalır (2n → 2n).
• Mayozda krossing-over ve homolog kromozom ayrılması görülür, Mitozda görülmez.
• Mayoz sadece eşey ana hücrelerinde görülür, Mitoz ise vücut hücrelerinde görülür.
• Mayozda oluşan hücreler genetik olarak birbirinden farklıdır, Mitozda ise birbirinin aynısıdır.

Answer 2

Mayoz Bölünme Çözümlü Test Soruları

Soru 1: Bir hücrenin mayoz bölünme geçirdiği bilinmektedir. Bu hücrenin kromozom sayısı 2n=46 olduğuna göre, mayoz I sonunda oluşan hücrelerin kromozom durumu ve mayoz II sonunda oluşan toplam hücre sayısı aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir?
a) Mayoz I sonunda kromozom sayısı 23'tür (n), toplam 4 hücre oluşur.
b) Mayoz I sonunda kromozom sayısı 46'dır (2n), toplam 2 hücre oluşur.
c) Mayoz I sonunda kromozom sayısı 46'dır (2n), toplam 4 hücre oluşur.
d) Mayoz I sonunda kromozom sayısı 23'tür (n), toplam 2 hücre oluşur.
e) Mayoz I sonunda kromozom sayısı 92'dir (4n), toplam 4 hücre oluşur.
Cevap: B
Çözüm: Mayoz I'de homolog kromozomlar ayrılır ancak kromatitler ayrılmaz. Bu nedenle mayoz I sonunda kromozom sayısı yarıya inmez (n=23 olmaz), hücre başına kromozom sayısı 2n=46 olarak kalır. Mayoz I sonunda 2 hücre oluşur, mayoz II sonunda ise toplam 4 hücre oluşur.

Soru 2: Bir canlıda mayoz bölünme sırasında krossing over olayı gerçekleşmektedir. Bu olayla ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi doğrudur?
a) Krossing over, mayoz II'nin anafaz evresinde gerçekleşir.
b) Krossing over, homolog kromozomlar arasında gen alışverişine olanak sağlar.
c) Krossing over sonucu kromozom sayısında artış gözlenir.
d) Krossing over, mitoz bölünmede de görülen bir olaydır.
e) Krossing over, aynı kromozomun kromatitleri arasında gerçekleşir.
Cevap: B
Çözüm: Krossing over, mayoz I'in profaz I evresinde homolog kromozomların kromatitleri arasında parça değişimi olarak gerçekleşir. Bu olay genetik çeşitliliği artırır, kromozom sayısını değiştirmez ve mitozda görülmez.

Soru 3: Mayoz bölünme ile ilgili aşağıdaki özelliklerden hangisi, bu bölünme tipinin genetik çeşitliliği artırıcı etkilerinden biri değildir?
a) Homolog kromozomların rastgele ayrılması
b) Krossing over olayının gerçekleşmesi
c) Diploit hücrelerden haploit hücrelerin oluşması
d) Mayoz II'de kromatitlerin rastgele dağılması
e) Tetrat oluşumu sırasında gen rekombinasyonu
Cevap: C
Çözüm: Diploit hücrelerden haploit hücrelerin oluşması, kromozom sayısının yarıya inmesini sağlayan temel olaydır ancak doğrudan genetik çeşitlilik mekanizması değildir. Genetik çeşitlilik; homolog kromozomların rastgele ayrılması, krossing over ve kromatitlerin rastgele dağılması gibi olaylarla sağlanır.

Soru 4: İnsanda sperm oluşumu sürecinde, bir spermatogonyum hücresinden başlayarak olgun sperm oluşuncaya kadar geçen evreler doğru sıralanmıştır. Buna göre aşağıdaki sıralamalardan hangisi doğrudur?
a) Spermatogonyum → Birincil spermatosit → İkincil spermatosit → Spermatit → Sperm
b) Spermatogonyum → İkincil spermatosit → Birincil spermatosit → Spermatit → Sperm
c) Birincil spermatosit → Spermatogonyum → İkincil spermatosit → Sperm → Spermatit
d) Spermatogonyum → Birincil spermatosit → Spermatit → İkincil spermatosit → Sperm
e) Birincil spermatosit → İkincil spermatosit → Spermatogonyum → Spermatit → Sperm
Cevap: A
Çözüm: Spermatogenez süreci: Spermatogonyum (2n) mitozla çoğalır → Birincil spermatosit (2n) mayoz I geçirir → İkincil spermatosit (n) mayoz II geçirir → Spermatit (n) olur → Spermatitler olgunlaşarak sperm (n) haline gelir.