Mayoz Bölünme
Mayoz bölünme, eşeyli üreyen canlılarda görülen, bir hücrenin dört yeni hücre oluşturmak üzere iki kez arka arkaya bölündüğü özel bir hücre bölünmesidir. Bu bölünmenin temel amacı, kromozom sayısını yarıya indirerek üreme hücrelerini (sperm ve yumurta) oluşturmaktır.
Mayoz Bölünmenin Amacı ve Önemi
- Kromozom sayısının sabit kalmasını sağlar: İnsanda vücut hücreleri 46 kromozom (2n) taşır. Mayoz sonucu oluşan üreme hücreleri ise 23 kromozom (n) taşır. Döllenme sırasında bu hücreler birleşince, yine 46 kromozomlu yavru hücre oluşur.
- Genetik çeşitlilik yaratır: Mayoz sırasında gerçekleşen "krossing-over" (parça değişimi) ve kromozomların rastgele dağılması, birbirinden farklı genetik yapıda üreme hücreleri oluşmasını sağlar. Bu da tür içi çeşitliliğin temel kaynağıdır.
Mayoz Bölünmenin Aşamaları
Mayoz bölünme, Mayoz I ve Mayoz II olmak üzere iki ardışık bölünmeden oluşur. Başlangıçtaki hücre diploid (2n) iken, bölünme sonunda oluşan dört hücre haploid (n)'dir.
MAYOZ I (Redüksiyon Bölünme)
Bu bölünmede kromozom sayısı yarıya iner.
- Profaz I: Kromozomlar belirginleşir ve homolog kromozomlar yan yana gelerek "tetrat" oluşturur. Bu sırada krossing-over (parça değişimi) gerçekleşir. Bu olay, genetik çeşitliliğin en önemli nedenidir.
- Metafaz I: Homolog kromozom çiftleri (tetratlar) hücrenin ekvator düzlemine tek sıra halinde dizilir.
- Anafaz I: Homolog kromozomlar birbirinden ayrılarak zıt kutuplara doğru çekilir. Kardeş kromatitler bu aşamada birbirinden ayrılmaz.
- Telofaz I: Kutuplara çekilen kromozomların etrafında çekirdek zarı oluşur. Sitoplazma bölünmesi (sitokinez) gerçekleşir ve iki yeni hücre oluşur. Bu hücrelerin her birindeki kromozom sayısı artık yarya inmiştir (n).
MAYOZ II (Eşey Hücrelerinin Olgunlaşması)
Bu bölünme, mitoza benzer. Kromozom sayısı değişmez, hücre sayısı artar.
- Profaz II: Yeni oluşan iki hücredeki çekirdek zarları erir.
- Metafaz II: Kromozomlar hücrenin ekvator düzlemine tek sıra halinde dizilir.
- Anafaz II: Kardeş kromatitler birbirinden ayrılarak zıt kutuplara çekilir.
- Telofaz II: Kutuplara çekilen kromatitlerin (artık onlar da kromozomdur) etrafında çekirdek zarı oluşur. Sitoplazma bölünmesi gerçekleşir.
Mayoz I'den gelen iki haploit (n) hücre, Mayoz II sonunda dört haploit (n) hücreye dönüşür. Bu hücreler erkekte sperm, dişide ise yumurta olarak olgunlaşır.
Mayoz ile Mitoz Arasındaki Farklar
- Mayoz eşey ana hücrelerinde, mitoz ise vücut hücrelerinde gerçekleşir.
- Mayoz sonunda dört hücre, mitoz sonunda iki hücre oluşur.
- Mayozda kromozom sayısı yarıya iner (2n → n), mitozda değişmez (2n → 2n).
- Mayozda krossing-over ve homolog kromozom ayrılması görülür, mitozda görülmez.
- Mayozda genetik çeşitlilik oluşur, mitozda oluşan hücreler genetik olarak birbirinin aynısıdır.
