Montrö Boğazlar Sözleşmesi Nedir? Maddeleri

Question

Montrö Boğazlar Sözleşmesi'nin tam olarak ne olduğunu ve hangi maddelerden oluştuğunu anlamakta zorlanıyorum. Özellikle, boğazlardan geçiş rejimini ve savaş gemileriyle ilgili düzenlemeleri net bir şekilde kavrayamadım. Bu konuyu daha basit bir dille özetleyebilir misiniz?

Answer 1

# Montrö Boğazlar Sözleşmesi: Türkiye’nin Jeopolitik Güvencesi

🌊 Montrö Boğazlar Sözleşmesi Nedir?

Montrö Boğazlar Sözleşmesi, 20 Temmuz 1936'da İsviçre'nin Montrö kentinde imzalanan ve Türkiye'ye İstanbul ve Çanakkale boğazları üzerinde tam kontrol hakkı veren uluslararası bir antlaşmadır. Bu sözleşme, Lozan Antlaşması'yla birlikte kurulan "Boğazlar Komisyonu"nu kaldırarak, Türkiye'nin boğazlardaki egemenliğini pekiştirmiş ve barış zamanı ile savaş zamanında geçiş rejimini düzenlemiştir.

Sözleşme, Türkiye'nin uluslararası arenada saygınlığını artıran, jeopolitik konumunu güçlendiren ve II. Dünya Savaşı öncesinde kritik bir diplomatik zafer olarak kabul edilen bir belgedir. Günümüzde hâlâ geçerliliğini korumaktadır.

📜 Sözleşmenin Tarihsel Arka Planı ve Önemi

Lozan Antlaşması (1923) ile boğazlar bölgesi askerden arındırılmış, geçişler uluslararası bir komisyonun kontrolüne bırakılmıştı. Bu durum Türkiye'nin güvenliği ve egemenliği açısından risk oluşturuyordu. 1930'ların başında dünyada yükselen gerilimler, Türkiye'nin boğazları savunma ihtiyacını artırdı. Türkiye'nin diplomatik çabaları sonucu toplanan Montrö Konferansı, bu sorunu kökten çözdü.

Sözleşmenin en önemli sonucu, Türkiye'nin boğazlar üzerindeki tam hakimiyetini uluslararası hukukla tanıması ve Karadeniz'i bir "barış denizi" haline getirecek düzenlemeler getirmesidir.

🔑 Montrö Boğazlar Sözleşmesi'nin Temel Maddeleri ve Hükümleri

⛴️ Barış Zamanı Geçiş Rejimi

• 🛳️ Ticaret Gemileri: Barış zamanında, tüm ticaret gemileri, gündüz ve gece, bayrak ve yük ayrımı yapılmaksızın boğazlardan serbestçe geçiş hakkına sahiptir. Sağlık kontrolü gibi basit formaliteler uygulanır.
• ⚓ Karadeniz'e Kıyısı Olan ve Olmayan Devletlerin Savaş Gemileri:
  • Karadeniz'e kıyısı olan devletlerin savaş gemileri, ön bildirimde bulunmak şartıyla boğazlardan geçebilir. Bu gemilerin tonaj ve cins bakımından bazı sınırlamaları vardır.
  • Karadeniz'e kıyısı olmayan devletlerin savaş gemilerinin toplam tonajı sınırlıdır (en fazla 30.000 ton) ve boğazlarda 21 günden fazla kalamazlar. Uçak gemisi ve denizaltıların geçişi yasaktır (bazı istisnalar dışında).

⚔️ Savaş Zamanı Geçiş Rejimi

• 🇹🇷 Türkiye Tarafsızsa: Ticaret gemileri, düşman devlet gemileri hariç, serbestçe geçebilir. Savaş gemileri için geçiş yasaklanabilir veya kısıtlanabilir.
• 🇹🇷 Türkiye Savaşan Taraftaysa: Geçiş rejimi tamamen Türkiye'nin takdirine bağlıdır.
• 🌍 Bir Başka Savaş Durumunda (Türkiye savaşta değilse): Türkiye, tarafsızlığını korumak için gerekli önlemleri alır. Savaşan devletlerin savaş gemilerinin geçişi yasaktır.

🛡️ Türkiye'nin Güvenliği Tehlikedeyse

Sözleşmenin 21. maddesine göre, Türkiye kendini "yakın bir savaş tehdidi" altında hissederse, savaş gemilerinin geçişini tamamen kısıtlayabilir. Bu madde, Türkiye'ye çok kritik bir güvenlik esnekliği sağlamaktadır.

💎 Montrö Sözleşmesi'nin Türkiye ve Bölge Açısından Önemi

• ✅ Egemenlik ve Güvenlik: Türkiye'nin boğazlar üzerindeki mutlak hakimiyetini tesis etmiştir.
• ✅ Karadeniz'in Dengeleri: Karadeniz'e kıyısı olmayan devletlerin askeri varlığını sınırlayarak bölgedeki güç dengesini ve barışı korumuştur.
• ✅ Uluslararası İtibar: Türkiye'nin uluslararası hukuk ve diplomasideki başarısını simgeler.
• ✅ Ekonomik Güvence: Ticaret gemilerinin serbest geçişi, uluslararası ticaretin can damarı olan boğazlardaki trafiği güvence altına almıştır.

🔮 Günümüzde Montrö: Değişmeli mi, Korunmalı mı?

Montrö Boğazlar Sözleşmesi, yaklaşık 90 yıldır tartışmalara konu olmasına rağmen, işlevselliğini büyük ölçüde korumaktadır. Günümüzde gemi boyutlarının ve denizcilik teknolojisinin değişmesi, bazı çevrelerde sözleşmenin güncellenmesi yönünde tartışmalara yol açmaktadır. Ancak, Türkiye'nin resmi pozisyonu genellikle sözleşmenin Türkiye'nin milli güvenliği ve bölgesel istikrar için hayati önem taşıdığı ve korunması gerektiği yönündedir. Sözleşme, Türkiye'ye Karadeniz ve Akdeniz arasındaki bu kritik su yollarında eşsiz bir stratejik avantaj ve pazarlık gücü sağlamaya devam etmektedir.

Sonuç olarak, Montrö Boğazlar Sözleşmesi yalnızca bir geçiş rejimi belgesi değil, aynı zamanda Türkiye Cumhuriyeti'nin bağımsızlık, egemenlik ve uluslararası diplomasi alanındaki en parlak başarılarından biridir.