Nesnesine göre fiil çatıları (Geçişli, Geçişsiz, Oldurgan, Ettirgen)

Question

Bu konuyu anlamakta gerçekten zorlanıyorum. Bir fiilin geçişli mi geçişsiz mi olduğunu nasıl ayırt edeceğimi tam olarak kavrayamadım. Ayrıca oldurgan ve ettirgen çatıları birbirine karıştırıyorum, eklerini hangi fiillere getireceğim konusunda kafam karışık.

Answer 1

📚 Fiillerde Çatı: Nesnesine Göre Fiiller

Fiillerin nesne alıp alamamalarına göre gösterdikleri özelliğe nesnesine göre çatı denir. Bu, fiilin cümledeki anlamını ve yapısını belirleyen önemli bir özelliktir. Fiiller nesnelerine göre dört ana grupta incelenir.

🚶‍♂️ 1. Geçişsiz Fiiller

Öznenin yaptığı işten etkilenen bir nesne bulunmayan fiillerdir. Bu fiilleri "neyi, kimi?" sorularını sorarak test edebiliriz. Bu sorulara cevap vermezler.

• ✅ Örnek: "Kuşlar uçtu."
• 💡 Uçtu kimi? Uçtu neyi? → Bu soruların bir cevabı yok. İş, özne (kuşlar) üzerinde kalıyor, bir nesneye geçmiyor.
• 📌 Diğer Örnekler: "Bebek ağlıyor.", "Misafirler geldi.", "Çiçekler çok güzel kokuyor."

🏃‍♂️ 2. Geçişli Fiiller

Öznenin yaptığı işin bir nesneyi etkilediği fiillerdir. Bu fiiller mutlaka bir nesne alır. "Neyi, kimi?" sorularına cevap verirler.

• ✅ Örnek: "Çocuk elmayı yedi."
• 💡 Yedi neyi? → Elmayı (cevap, belirtili nesne).
• 📌 Diğer Örnekler: "Annem yemeği pişirdi.", "Öğretmen soruyu sordu.", "Kitabı okudum."

🔄 3. Oldurgan Fiiller

Aslında geçişsiz olan bir fiile "-t, -r, -dır" gibi ekler getirilerek onu geçişli hale getirmekle oluşturulan fiillerdir. Yani bir fiilin "yapmak" anlamı kazanmasıdır.

• ✅ Örnek: "Uç-" fiili geçişsizdir. "Pilot uçurdu."
• 💡 Burada "uç-" fiiline "-ur" eki gelmiş ve "bir şeyi uçurmak" anlamı kazanmıştır. Uçurdu neyi? → Uçağı (nesne).
• 📌 Diğer Örnekler:
  • "Çocuk güldü." (Geçişsiz) → "Palyoço çocuğu güldürdü." (Oldurgan)
  • "Balık yüzdü." (Geçişsiz) → "Çocuk gemiyi yüzdürdü." (Oldurgan)

👥 4. Ettirgen Fiiller

Aslında geçişli olan bir fiile "-t, -r, -dır" eklerinden birinin ikinci kez getirilmesiyle oluşturulur. Bu fiiller, işin özne tarafından başkasına yaptırıldığını ifade eder. "Yaptırmak" anlamı katar.

• ✅ Örnek: "İç-" fiili geçişlidir. "Adam su içti." → "Adam çocuğa su içirdi."
• 💡 Burada "iç-" fiiline "-ir" eki gelmiş ve işin başkasına yaptırıldığı anlamı katılmıştır. Adam içme işini kendi yapmıyor, çocuğa yaptırıyor.
• 📌 Diğer Örnekler:
  • "Öğrenci soruyu çözdü." (Geçişli) → "Öğretmen soruyu öğrenciye çözdürdü." (Ettirgen)
  • "Anne yemeği pişirdi." (Geçişli) → "Anne yemeği kızına pişirtti." (Ettirgen)

🎯 Özet Tablosu

Aşağıdaki tablo, konuyu özetlemek için faydalı olacaktır:

Çatı Türü	Tanım	Ek	Örnek
Geçişsiz	Nesne almaz.	-	Koşmak, uyumak
Geçişli	Nesne alır.	-	Okumak, yemek
Oldurgan	Geçişsiz fiili geçişli yapar.	-t, -r, -dır	Güldürmek, uçurmak
Ettirgen	Geçişli fiile "yaptırma" anlamı katar.	-t, -r, -dır	İçirmek, yaptırmak

💡 Unutma: Oldurgan ve Ettirgen fiilleri ayırt etmenin en kolay yolu, fiilin köküne bakmaktır. Kök fiil nesne almıyorsa Oldurgan, nesne alıyorsa Ettirgen yapılmıştır.