Gökyüzüne baktığımızda ya da okulda Güneş Sistemi'ni öğrenirken, uzun yıllar boyunca dokuz gezegen olduğunu biliyorduk: Merkür, Venüs, Dünya, Mars, Jüpiter, Satürn, Uranüs, Neptün ve tabii ki Plüton. Ancak 2006 yılında Uluslararası Astronomi Birliği (IAU) tarafından alınan bir karar, bu listeyi kökten değiştirdi ve Plüton'u "gezegen" statüsünden çıkararak onu bir "cüce gezegen" ilan etti. Peki bu karar neden alındı? Plüton neden artık bir gezegen olarak kabul edilmiyor? Gelin bu ilginç astronomi hikayesine birlikte bakalım.
Plüton, 1930 yılında Amerikalı astronom Clyde Tombaugh tarafından keşfedildi. O dönemde, Neptün'ün yörüngesindeki düzensizlikleri açıklayacak bir "Gezegen X" aranıyordu ve Plüton bu boşluğu doldurdu. Ancak zamanla, Plüton'un kütlesinin bu düzensizliklere neden olamayacak kadar küçük olduğu anlaşıldı. 1978'de Charon adlı uydusunun keşfiyle kütlesi daha net hesaplanan Plüton, beklenenden çok daha küçük çıktı (Ay'ın yaklaşık 1/6'sı kadar).
Asıl dönüm noktası, 2000'li yılların başında Plüton'a benzer birçok gök cisminin (Eris, Makemake, Haumea vb.) Kuiper Kuşağı'nda keşfedilmesi oldu. Bu keşifler, astronomları net bir gezegen tanımı yapmaya zorladı. IAU, 2006'da Prag'da yapılan genel kurulda, bir gök cisminin "gezegen" sayılabilmesi için üç kriter belirledi:
İşte Plüton, kritik üçüncü şartı sağlayamıyor. Plüton'un yörüngesi, Kuiper Kuşağı adı verilen ve sayısız buzul cisimle dolu bir bölgeden geçiyor. Yörüngesini bu cisimlerden "temizleyecek" kadar büyük ve dominant bir kütleye sahip değil.
IAU, üçüncü kriteri sağlayamayan ama ilk ikisini sağlayan gök cisimleri için yeni bir kategori oluşturdu: Cüce Gezegen. Plüton, Ceres (Mars ve Jüpiter arasındaki asteroit kuşağında) ve Eris (Plüton'dan biraz daha büyük) ile birlikte bu kategoride sınıflandırıldı.
Basit bir formülle ifade etmek gerekirse:
Gezegenlik = Yuvarlaklık + Yörünge Temizliği
Plüton yuvarlak (\( R \approx 1188 \, km \)) ancak yörüngesini temizleyememiş durumda. Kuiper Kuşağı'ndaki cisimlerin kütle dağılımı, Plüton'un bu bölgedeki hakimiyetsizliğini gösteriyor.
Plüton'un statü değişikliği, onu daha az ilginç yapmadı. Tam aksine, NASA'nın New Horizons uzay aracı 2015'te Plüton'a ulaştığında, beklenmedik derecede karmaşık ve dinamik bir dünyayla karşılaştık. Dağlar, nitrojen buzulları, muhtemel bir yeraltı okyanusu ve ince bir atmosfer... Tüm bu keşifler, Plüton'un ne kadar büyüleyici olduğunu gösterdi, ancak onun yörüngesini paylaştığı binlerce Kuiper Kuşağı cisminden biri olduğu gerçeğini değiştirmedi.
Sonuç olarak, Plüton artık resmi olarak bir gezegen değil. O, Kuiper Kuşağı'nın en ünlü sakini, buzlu ve gizemli bir cüce gezegen. Bu değişiklik, Plüton'un değerini düşürmedi; aksine, evrendeki yerimizi ve sınıflandırma sistemlerimizin nasıl evrildiğini anlamamız açısından değerli bir ders oldu.
Gökyüzüne baktığınızda, artık sekiz gezegen olduğunu bilin. Ama Plüton'u da unutmayın; o, uzaklardaki soğuk ve sessiz krallığında, keşfedilmeyi bekleyen sırlarla dolu bir dünya olarak dönmeye devam ediyor.
