📡 Radyoaktif Bozunma Nedir?
Radyoaktif bozunma, kararsız atom çekirdeklerinin enerji kaybederek daha kararlı hale gelmek için başka bir çekirdeğe dönüşmesi olayıdır. Bu süreçte çeşitli türde parçacıklar ve enerji açığa çıkar.
🔬 Radyoaktif Bozunma Türleri
Başlıca radyoaktif bozunma türleri şunlardır:
- 🅰️ Alfa (α) Bozunması: Bir atom çekirdeğinden iki proton ve iki nötronun (yani bir helyum çekirdeğinin) dışarı atılmasıdır.
Genel formül: \( {}^{A}_{Z}X \rightarrow {}^{A-4}_{Z-2}Y + {}^{4}_{2}He \)
- 🅱️ Beta (β) Bozunması: Bir nötronun protona veya bir protonun nötrona dönüşmesiyle gerçekleşir. Üç alt türü vardır:
- 📉 Beta Eksi (β⁻) Bozunması: Bir nötron, bir proton, bir elektron ve bir antinötrinoya dönüşür.
Formül: \( {}^{A}_{Z}X \rightarrow {}^{A}_{Z+1}Y + e^- + \bar{\nu}_e \)
- 📈 Beta Artı (β⁺) Bozunması: Bir proton, bir nötron, bir pozitron ve bir nötrinoya dönüşür.
Formül: \( {}^{A}_{Z}X \rightarrow {}^{A}_{Z-1}Y + e^+ + \nu_e \)
- 🎯 Elektron Yakalama (EC): Çekirdek, atomun iç kabuklarından bir elektron yakalar. Bir proton bir nötrona dönüşür ve bir nötrino yayınlanır.
Formül: \( {}^{A}_{Z}X + e^- \rightarrow {}^{A}_{Z-1}Y + \nu_e \)
- ☢️ Gama (γ) Bozunması: Uyarılmış (yüksek enerjili) bir çekirdeğin, fazla enerjisini gama ışını (yüksek enerjili foton) şeklinde yayarak kararlı hale geçmesidir. Bu bozunmada atomun kütle veya atom numarası değişmez, sadece enerjisi azalır.
Formül: \( {}^{A}_{Z}X^* \rightarrow {}^{A}_{Z}X + \gamma \)
⚖️ Bozunma Kuralları ve Korunum Yasaları
Her radyoaktif bozunmada aşağıdaki büyüklükler korunur:
- ✅ Toplam yük (proton sayısı)
- ✅ Toplam nükleon sayısı (proton + nötron)
- ✅ Toplam enerji ve momentum
📊 Yarılanma Süresi
Radyoaktif bir maddenin aktivitesinin (bozunan atom sayısının) yarıya inmesi için geçen süreye yarılanma ömrü denir. Her radyoizotopun kendine özgü ve değişmeyen bir yarılanma süresi vardır.
