Rubai, divan edebiyatının en özlü ve derinlikli nazım şekillerinden biridir. Felsefi düşünceleri, yaşamın anlamını, aşkı, kaderi ve insanın evrendeki yerini sorgulayan, dört dizeden oluşan bir şiir türüdür. Genellikle tek bir düşünce etrafında yoğunlaşır ve son dizede bir sürpriz, bir nükte veya bir doruk noktasıyla tamamlanır.
Rubai, Fars edebiyatında doğmuş ve gelişmiştir. Zamanla Türk edebiyatına da geçerek burada da önemli bir yer edinmiştir. Farsçada "dörtlük" anlamına gelen "rubai", özlü anlatımı ve derin felsefi içeriği sayesinde geniş bir coğrafyada sevilmiştir.
Ömer Hayyam, rubai denince akla gelen ilk isimdir. 11. ve 12. yüzyıllarda yaşamış olan Hayyam, sadece bir şair değil, aynı zamanda bir matematikçi, astronom ve filozoftur. Rubaileriyle dünya çapında tanınmış ve sevilmiştir.
Ömer Hayyam, 1048 yılında İran'ın Nişabur şehrinde doğmuştur. Bilim ve felsefeye olan ilgisiyle tanınan Hayyam, dönemin önemli bilim merkezlerinde eğitim almıştır. Matematik alanındaki çalışmalarıyla cebire önemli katkılar sağlamış, astronomi alanında da takvim çalışmaları yapmıştır.
Hayyam'ın rubaileri, yaşamın geçiciliğini, insanın evrendeki yerini, kaderi, aşkı ve şarabı konu alır. Şiirlerinde sıkça şüphecilik, hedonizm ve epikürizm gibi felsefi akımların izleri görülür. Hayyam, rubailerinde insanın aklını kullanmasını, anı yaşamasını ve hayatın tadını çıkarmasını öğütler.
Örnek Rubai:
"Gökyüzüyle aramda bir sır var,
Ne o beni anlar, ne ben onu.
Bir bilmece bu hayat, çözülmez,
En iyisi unutmak her soruyu."
Ömer Hayyam'ın rubaileri, dünya edebiyatında büyük bir etki yaratmıştır. Özellikle Edward FitzGerald'ın İngilizce çevirileri sayesinde Batı dünyasında tanınmış ve sevilmiştir. Rubaileri, birçok dile çevrilmiş ve farklı kültürlerde yankı bulmuştur. Hayyam, günümüzde de felsefi derinliği ve edebi değeriyle okunmaya ve takdir edilmeye devam etmektedir.
