🏛️ Saltanatın Kaldırılması: Nedenleri ve Sonuçları
Türk tarihinin en kritik dönüm noktalarından biri olan saltanatın kaldırılması, 1 Kasım 1922 tarihinde gerçekleşti. Bu radikal karar, Osmanlı İmparatorluğu'nu resmen sona erdirirken, Türkiye Cumhuriyeti'nin kuruluş yolundaki en büyük adımlardan biri oldu. Padişahlık sisteminin lağvedilmesinin ardında yatan nedenleri ve doğurduğu sonuçları birlikte inceleyelim.
🔍 Saltanat Neden Kaldırıldı?
Saltanatın kaldırılması, tek bir nedene değil, bir dizi siyasi, ideolojik ve pratik zorunluluğa dayanıyordu:
- 🏁 Milli Mücadele Ruhu ve Egemenlik Anlayışı: Kurtuluş Savaşı, "milletin kendi kaderini kendi eline alması" fikriyle yürütülmüştü. TBMM'nin açılması (23 Nisan 1920) ile egemenlik kayıtsız şartsız millete geçmişti. İki başlı (İstanbul Hükümeti ve Ankara Hükümeti) bir yönetim, bu anlayışla bağdaşmıyordu.
- ⚔️ İki Başlılığın Yarattığı Sorunlar: İstanbul'daki saltanat makamı, zaman zaman Milli Mücadele'ye karşı çıkmış, Sevr Antlaşması'nı imzalamış ve İtilaf Devletleri ile işbirliği yapmıştı. Bu durum, Ankara'nın otoritesini ve meşruiyetini zedeliyordu.
- 🕊️ Lozan Barış Görüşmeleri Öncesi Temsil Sorunu: Lozan'a gidecek heyetin kim tarafından temsil edileceği kritik bir meseleydi. İtilaf Devletleri, halen İstanbul Hükümeti'ni muhatap almak istiyordu. Saltanatın kaldırılmasıyla, Türkiye'yi temsil edecek tek merciin TBMM olduğu netleştirildi.
- 💡 Çağdaşlaşma ve Cumhuriyet Hedefi: Mustafa Kemal Atatürk ve arkadaşları, monarşiyi çağın gerisinde kalmış bir sistem olarak görüyordu. Hedef, millet egemenliğine dayanan, laik ve modern bir cumhuriyet rejimi kurmaktı. Saltanat, bu hedefin önündeki en büyük engeldi.
📜 Tarihi Süreç: Nasıl Gerçekleşti?
1 Kasım 1922'de TBMM'de yapılan görüşmelerde, "Hakimiyet ve saltanat, milletindir" ilkesi vurgulandı. Meclis, aynı gün kabul ettiği iki maddelik bir kanunla saltanatı kaldırdı. Karar, İstanbul Hükümeti'ni de resmen sonlandırdı. Son padişah Vahdettin, 17 Kasım 1922'de ülkeyi terk etti. Ardından, saltanat kaldırılmış olsa da, halifelik makamı sembolik olarak Osmanlı Hanedanı'nda kalmak üzere Abdülmecid Efendi halife seçildi.
⚖️ Saltanatın Kaldırılmasının Sonuçları
Bu tarihi kararın, Türkiye'nin siyasi ve sosyal yapısı üzerinde derin ve kalıcı etkileri oldu:
- ✅ Ulusal Egemenlik Kesinleşti: 623 yıllık Osmanlı saltanatı resmen sona erdi. Egemenliğin millete ait olduğu pratikte de tescillenmiş oldu.
- ✅ Cumhuriyetin Yolu Açıldı: Saltanatın kaldırılması, 29 Ekim 1923'te Cumhuriyet'in ilanı için en önemli hukuki ve siyasi altyapıyı hazırladı.
- ✅ Lozan'da Tek Temsil Sağlandı: Lozan Konferansı'nda Türkiye'yi yalnızca TBMM Hükümeti temsil etti. Bu, pazarlık gücünü artıran kritik bir faktördü.
- ✅ Laikleşme Süreci Hızlandı: Din ve devlet işlerinin birbirinden ayrılması sürecinin ilk ve en önemli adımı atılmış oldu. (Halifeliğin 1924'te kaldırılması bu süreci tamamlayacaktı.)
- ⚠️ Muhalefet ve Tepkiler: Karar, mecliste bulunan saltanat yanlısı muhafazakar kanatta tepkiyle karşılandı. Bu, daha sonraki siyasi ayrışmaların da habercisiydi.
- 🌍 Uluslararası Tepkiler: Özellikle İngiltere ve Müslüman dünyasının bir kısmından tepkiler geldi. Ancak Ankara Hükümeti, bu tepkileri göze alarak kararlılığını gösterdi.
🎯 Sonuç
Saltanatın kaldırılması, sadece bir yönetim biçiminin değişimi değil, aynı zamanda zihniyet ve medeniyet değişiminin de somut bir ifadesiydi. Türk milletini, "tebaa" olmaktan çıkarıp "yurttaş" konumuna yükselten, modern Türkiye'nin kuruluş felsefesini şekillendiren temel bir devrim hareketi olarak tarihteki yerini aldı. Bu karar olmasaydı, Cumhuriyet'in ilanı ve ardından gelen diğer köklü reformların hayata geçirilmesi çok daha zorlu olabilirdi.
