Sıfat tamlaması kalıplaşmamış mıdır

Question

Sıfat tamlamalarının neden kalıplaşmış sayılmadığını anlamakta zorlanıyorum. Mesela "mavi örtü" ifadesinde sıfat ve ismin birleşip yeni bir anlam oluşturmadığını düşünüyorum. Bu yüzden tamlamaların sabit bir ifade gibi görünmediğini hissediyorum.

Answer 1

Sıfat tamlamaları, dilimizdeki en temel söz öbeklerinden biridir ve genellikle kurallı bir yapıya sahiptir. Ancak, "kalıplaşmış" ifadesi burada iki farklı anlamda düşünülebilir.

Sıfat Tamlamasının Yapısı ve Kurallılığı

Bir sıfat tamlaması, bir sıfatın bir ismi nitelemesi veya belirtmesiyle oluşur. Bu yapı dilbilgisi kurallarına dayalıdır ve esnektir. Örneğin:

• güzel ev
• üç kalem
• koşan çocuk

Bu örneklerde "güzel", "üç" ve "koşan" sözcükleri, "ev", "kalem" ve "çocuk" isimlerini niteler. Bu, dilin işleyişine dair kurallı bir yapıdır. Yani, sıfat tamlamasının kendisi bir dilbilgisi kuralıdır, sabit bir ifade değildir. İstediğiniz sıfatı, uygun bir isimle birleştirerek yeni tamlamalar oluşturabilirsiniz (hızlı araba, soğuk su, yüksek dağ). Bu anlamıyla sıfat tamlaması kalıplaşmamıştır; üretkendir.

Kalıplaşmış Sıfat Tamlamaları

Diğer yandan, dilimizde zaman içinde özgün anlamlarından sıyrılıp bir varlığın veya kavramın kalıcı adı haline gelen sıfat tamlamaları da vardır. Bunlar artık birer isim olarak kabul edilir ve "kalıplaşmış" söz öbekleridir.

Örneğin:

• Aslan Burcu (Bir burç adı)
• Kızılırmak (Bir nehrin adı)
• Acıbadem (Bir semt adı)
• Beşiktaş (Bir ilçe ve spor kulübü adı)
• Açıkgöz (Bir insanın sıfatı/ismi)

Bu tamlamalardaki sözcükler ayrı ayrı düşünülemez. "Aslan Burcu" denildiğinde gerçek bir aslan akla gelmez. "Beşiktaş" ifadesi, gerçek bir beşik ve bir taş anlamından uzaktır. Bu tür ifadeler, dilde kalıplaşmıştır ve bir bütün olarak kabul edilir.

Sonuç

Özetlemek gerekirse:

• Sıfat tamlaması, dilbilgisel bir yapı olarak kurallıdır ama kalıplaşmamıştır. Sürekli yeni örnekleri üretilebilir.
• Ancak, bazı sıfat tamlamaları zamanla kalıplaşarak bir isim veya özel ad haline gelmiştir. Bu durum, istisnai bir durumdur ve sıfat tamlamasının genel yapısını değiştirmez.

Dolayısıyla, "Sıfat tamlaması kalıplaşmamış mıdır?" sorusunun cevabı, bakış açısına göre değişir. Genel dilbilgisi kuralı olarak kalıplaşmamış ve üretken bir yapıdır, ancak dildeki bazı örnekleri kalıplaşmış durumdadır.