Sözcükte anlam olayları nelerdir

Question

Sözcükte anlam olaylarını tanıyorum ama birbirine çok karıştırıyorum. Gerçek anlam, mecaz anlam, yan anlam gibi türleri ve örnekleri netleştirmek istiyorum. Ayrıca somutlama, soyutlama gibi kavramların ne olduğunu tam olarak anlamadım.

Answer 1

Sözcükte Anlam Olayları

Bir sözcüğün cümle içinde kazandığı farklı anlamlara veya anlam değişmelerine sözcükte anlam olayları denir. Bu olaylar, dilimizin zenginliğini ve canlılığını gösterir. Başlıca sözcükte anlam olayları şunlardır:

1. Gerçek Anlam (Temel Anlam)

Bir sözcüğün akla gelen ilk, temel anlamıdır. Sözcük, söylendiğinde zihnimizde oluşan ilk görüntüdür.

Örnek: "Soğuk su içti." cümlesinde "soğuk" sözcüğü, "düşük sıcaklık" anlamında, yani gerçek anlamıyla kullanılmıştır.

2. Yan Anlam

Bir sözcüğün gerçek anlamından tamamen kopmadan, benzerlik ilgisiyle kazandığı yeni anlamdır. Genellikle somutlaştırma amacıyla kullanılır.

Örnek: "Masanın ayağı kırılmış." cümlesinde "ayak" sözcüğü, insan vücudundaki organ anlamından çıkarak bir eşyanın bölümünü ifade eden yan anlam kazanmıştır.

3. Mecaz Anlam

Bir sözcüğün gerçek anlamından tamamen uzaklaşarak, soyut bir kavramı ifade etmek için kullanılmasıdır. Sözcüğe yepyeni bir anlam yüklenir.

Örnek: "Bu sözler çok soğuk karşılandı." cümlesinde "soğuk" sözcüğü, "ilgisiz, sevgisiz" anlamında mecaz anlamıyla kullanılmıştır.

4. Terim Anlam

Bir sözcüğün bilim, sanat, spor veya meslek alanına özgü kazandığı özel anlamdır.

Örnek: Matematikte "kök", tiyatroda "perde", müzikte "nota" gibi sözcükler terim anlamlıdır.

5. Deyim Anlam

Genellikle gerçek anlamından uzaklaşmış, en az iki sözcükle kurulan, bir kavramı veya durumu çekici bir biçimde anlatan kalıplaşmış söz gruplarıdır.

Örnek: "Bu haber karşısında kulaklarına inanamadı."

6. Dolaylama

Bir sözcüğün birden fazla sözcükle anlatılmasıdır. Bir varlığın veya kavramın özelliği vurgulanır.

Örnek: "Aslan" yerine "ormanlar kralı" demek bir dolamadır.

7. Eş Anlamlılık (Anlamdaşlık)

Yazılışları farklı ama anlamları aynı olan sözcüklerdir.

Örnek: siyah – kara, okul – mektep, öykü – hikâye

8. Zıt Anlamlılık (Karşıt Anlamlılık)

Birbirine tamamen ters kavramları ifade eden sözcüklerdir.

Örnek: ileri – geri, siyah – beyaz, gelmek – gitmek

9. Eş Seslilik (Sesteşlik)

Yazılışları ve okunuşları aynı, anlamları farklı olan sözcüklerdir.

Örnek: "Yüz" sözcüğü; "numara" (100), "yüzmek" fiili ve "çehre" anlamlarında kullanılabilir.

10. Somut ve Soyut Anlam

• Somut Anlam: Beş duyu organımızdan en az biriyle algılayabildiğimiz varlıkları karşılayan sözcüklerdir. Örnek: ses, koku, taş, rüzgâr
• Soyut Anlam: Beş duyu organımızla algılayamadığımız, zihnimizde var olan kavramları karşılayan sözcüklerdir. Örnek: sevgi, özlem, korku, rüya

11. Genel ve Özel Anlam

• Genel Anlam: Aynı türden varlıkları topluca ifade eden, kapsamı geniş olan sözcüklerdir. Örnek: bitki, hayvan, eşya
• Özel Anlam: Tek bir varlığı ifade eden, kapsamı dar olan sözcüklerdir. Örnek: papatya, kedi, sandalye

Bu anlam olayları, sözcüklerin dil içinde ne kadar esnek ve çok yönlü kullanılabildiğini gösterir. Bir sözcüğün hangi anlamda kullanıldığını anlamak için, o sözcüğün içinde bulunduğu cümleye bakmak gerekir.