📚 Sözcükte Yapı (KPSS)
Bir sözcüğün yapısını incelerken, onun kök, ek ve gövde gibi unsurlarını belirleriz. Bu, sözcüğün anlamını ve diğer sözcüklerle ilişkisini anlamamıza yardımcı olur.
🔍 Sözcüğün Yapı Unsurları
- ✅ Kök: Bir sözcüğün anlamı ve yapısı bakımından parçalanamayan en küçük parçasıdır. Sözcüğün temel anlamını taşır.
- ✅ Ek: Sözcük kök veya gövdelerine gelerek onlara yeni anlamlar katan veya onları cümledeki diğer sözcüklerle ilişkilendiren dil bilgisi birimleridir.
- ✅ Gövde: Sözcük köküne bir yapım eki getirilerek oluşturulan ve yeni bir anlam kazanan sözcük yapısıdır.
🏗️ Sözcüklerin Yapı Bakımından Sınıflandırılması
1. 🧱 Basit Sözcükler
Herhangi bir yapım eki almamış sadece kök durumunda olan veya sadece çekim eki almış sözcüklerdir.
- 📌 Örnek: "ev", "kitap", "ağaç", "ev-i", "kitap-lar"
- 💡 Bu sözcüklerde yapım eki yoktur, sadece çekim eki olabilir.
2. 🔄 Türemiş Sözcükler
Sözcük köküne yapım eki getirilerek oluşturulan ve yeni bir anlam kazanan sözcüklerdir.
- 📌 Örnek: "ev-li", "kitap-çı", "ağaç-lık", "göz-lük-çü"
- 💡 Bu sözcüklerde mutlaka en az bir tane yapım eki vardır.
3. 🧩 Birleşik Sözcükler
İki veya daha fazla sözcüğün bir araya gelerek yeni bir kavram veya varlığı karşılamak üzere kalıplaşmasıyla oluşan sözcüklerdir.
- 📌 Örnek: "hanımeli", "açıkgöz", "gecekondu", "bilgisayar"
- 💡 Birleşik sözcükler genellikle bitişik yazılır ve yeni bir anlam kazanmışlardır.
🎯 KPSS'de Çıkan Önemli Noktalar
- ➡️ Bir sözcüğün kökü, sözcüğün fiil veya isim olmasına göre değişir. Fiilden türeyen bir sözcüğün kökü fiil, isimden türeyen bir sözcüğün kökü isimdir.
- ➡️ Çekim ekleri (çoğul eki, hal ekleri, iyelik ekleri, kip ekleri) sözcüğün yapısını değiştirmez. Bu nedenle çekim eki almış bir sözcük hala "basit" yapılıdır.
- ➡️ Yapım ekleri ise sözcüğün anlamını ve türünü değiştirerek onu "türemiş" yapar.
- ➡️ Birleşik sözcüklerde sözcüklerden biri veya her ikisi anlam kaymasına uğrayabilir. Örneğin, "imambayıldı" sözcüğünde "imam" ve "bayıldı" sözcükleri gerçek anlamlarından uzaklaşmıştır.
🧪 Pratik Çözüm Yöntemi
Bir sözcüğün yapısını bulmak için şu yolu izleyin:
- 1️⃣ Sözcüğün kökünü bul.
- 2️⃣ Kökten sonra gelen ekleri incele.
- 3️⃣ Bu eklerden yapım eki var mı kontrol et.
- Yoksa ➡️ Basit Sözcük
- Varsa ➡️ Türemiş Sözcük
- 4️⃣ Sözcük, birden fazla sözcüğün birleşmesiyle mi oluşmuş?
- Evetse ve yeni bir anlam kazanmışsa ➡️ Birleşik Sözcük
💡 Örnek Analiz: "Gözlükçü" sözcüğü
Kök: göz (isim kökü)
Ekler: -lük (isimden isim yapan yapım eki), -çü (isimden isim yapan yapım eki)
Sonuç: İki yapım eki olduğu için "türemiş sözcük"
