Sözde özne nedir

Question

Sözde özne konusunu tam olarak anlayamadım. Cümlede özne gibi görünen ama aslında işi yapan olmayan durumları nasıl ayırt edeceğimi bilemiyorum. Özellikle "yağmur yağıyor" gibi cümlelerde neden sözde özne olduğunu kavramakta zorlanıyorum.

Answer 1

📚 Sözde Özne Nedir?

Türkçede bazı cümlelerde, gerçekte bir işi yapan olmadığı halde, cümleyi dil bilgisi kurallarına uydurmak için kullanılan sözcüklere sözde özne denir. Bu özneler, işi yapan gerçek bir varlık değildir; cümlenin anlamından dolayı ortaya çıkarlar.

🎯 Sözde Öznenin Özellikleri

• ✅ Gerçek bir varlığı veya kavramı temsil etmezler.
• ✅ Genellikle edilgen (pasif) çatılı fiillerle birlikte kullanılırlar.
• ✅ Cümlenin gramer yapısını tamamlamak için vardırlar.
• ✅ Cümlenin anlamına baktığımızda, işi yapanın belli olmadığını görürüz.

🔍 Sözde Özne Örnekleri

Aşağıdaki örnekleri inceleyelim:

• 📌 "Bu akşam yemek pişirildi."

  Bu cümlede "yemek" sözcüğü sözde öznedir. Çünkü yemeğin kendisi pişirme işini yapmaz. Aslında "Birisi yemeği pişirdi." demek istiyoruz ama kimin pişirdiği belli değil veya söylenmek istenmiyor.

• 📌 "Toplantıda kararlar alındı."

  "Kararlar" sözcüğü sözde öznedir. Kararlar kendi kendini alamaz. Bu işi toplantıdaki insanlar yapmıştır, ancak cümle edilgen yapıda kurulduğu için özne "kararlar" gibi görünür.

• 📌 "Sokaklar bayraklarla süslendi."

  "Bayraklarla" sözcüğü sözde öznedir. Bayraklar kendi kendini süsleyemez. Bu işi belediye çalışanları veya vatandaşlar yapmıştır.

💡 Gerçek Özne ile Sözde Özne Arasındaki Fark

• ➡️ Gerçek Özne: İşi yapan bellidir.

  "Çocuk topu attı." → Burada "çocuk" gerçek öznedir, çünkü atma işini o yapmıştır.

• ➡️ Sözde Özne: İşi yapan belli değildir, cümle edilgen yapıdadır.

  "Top atıldı." → Burada "top" sözde öznedir. Top kendi kendini atamaz, birisi onu atmıştır.

📝 Nasıl Anlarız?

Bir cümlede sözde özne olup olmadığını anlamak için kendimize şu soruyu sorarız: "Bu işi kim yapıyor?" Eğer cevap veremiyorsak veya cümlenin öznesi bu işi yapamayacak bir varlık/nesne ise (yemek, karar, top gibi), o zaman bu bir sözde öznedir.

Özetle, sözde özne, dilimizdeki edilgen cümlelerin doğal bir sonucudur ve cümlenin anlamlı olması için gramerde yer alır. 🎓