Tanzimat Dönemleri Arasındaki Farklar
🔄 Tanzimat Dönemi: Birinci ve İkinci Dönem Arasındaki Temel Farklar
Osmanlı İmparatorluğu’nun modernleşme tarihinde kritik bir dönüm noktası olan Tanzimat Fermanı (1839), ardından gelen yıllarda iki farklı evreye ayrılır. Bu iki dönem, felsefe, uygulama ve sonuçları itibarıyla birbirinden belirgin şekilde ayrılır. İşte, Tanzimat'ın Birinci ve İkinci Dönemleri arasındaki temel farklılıklar.
📜 Tanzimat Dönemine Kısa Bir Bakış
Tanzimat Fermanı (Gülhane Hatt-ı Şerifi), 3 Kasım 1839'da okunarak yürürlüğe girdi. Temel amacı, Osmanlı tebaasının can, mal, namus ve ırz güvenliğini sağlamak, vergi ve askerlik işlerini düzene sokmak ve hukukun üstünlüğünü tesis etmekti. Bu uzun soluklu süreç, genel olarak iki ana başlıkta incelenir.
⚖️ Dönemlerin Karakteristik Özellikleri ve Farklar
🎯 1. Dönem Tanzimat (1839-1856)
- 🛡️ Öncelik: Merkezi otoriteyi güçlendirmek ve imparatorluğu dağılmaktan kurtarmak.
- 👑 Yönetim Anlayışı: Padişah otoritesi halen güçlüdür. Abdülmecid dönemidir. Bürokratik reformlar ön plandadır.
- 📜 Temel Metinler: Tanzimat Fermanı (1839) ile başlar.
- ⚖️ Hukuk: Ceza ve ticaret alanında ilk batılı kanunlar (Ceza Kanunnamesi, 1840) çıkarılmaya başlanmıştır.
- ✍️ Edebiyat ve Düşünce: Edebiyat, daha çok "toplum için sanat" anlayışıyla, hak, adalet, eşitlik, vatan gibi kavramları işlemeye başlamıştır. Şinasi, Namık Kemal gibi isimlerin ilk eserleri bu döneme denk gelir.
- 🌍 Dış Politika: Osmanlı'nın toprak bütünlüğünü korumaya yönelik "Denge Politikası" izlenir. Özellikle İngiltere'nin desteği aranır.
⚡ 2. Dönem Tanzimat (1856-1876)
- 🛡️ Öncelik: Batılı devletlerin (özellikle Fransa ve İngiltere) beklentilerini karşılamak ve Islahat Fermanı'nı uygulamak.
- 👥 Yönetim Anlayışı: Bürokratların (Âli Paşa, Fuad Paşa) etkinliği artmış, padişah (Abdülaziz) otoritesi nispeten geri planda kalmıştır.
- 📜 Temel Metinler: Islahat Fermanı (1856) ile başlar. Bu ferman, daha çok gayrimüslimlere yönelik ayrıntılı haklar getirir ve dış baskı ürünüdür.
- ⚖️ Hukuk: Fransız etkisiyle hazırlanan kanunlar (örneğin, 1864'te Vilayet Nizamnamesi) yaygınlaşır. Nizamiye Mahkemeleri kurulur.
- ✍️ Edebiyat ve Düşünce: Edebiyat, "sanat için sanat" anlayışının da görüldüğü, daha bireysel ve estetik kaygıların öne çıktığı bir dönemdir. Recaizade Mahmut Ekrem, Abdülhak Hamit Tarhan, Samipaşazade Sezai gibi isimler ön plandadır.
- 🌍 Dış Politika: Batı'ya tam entegrasyon hedeflenir. Borçlanma artar, dış müdahalelere daha açık hale gelinir (1875'te mali iflas).
📊 Özet Tablo: Temel Karşılaştırma
Birinci Dönem: İçe dönük, otoriter reform / İkinci Dönem: Dışa bağımlı, diplomatik reform.
- Başlangıç: 1839 Tanzimat Fermanı vs. 1856 Islahat Fermanı
- Öncüler: Mustafa Reşit Paşa vs. Âli Paşa ve Fuad Paşa
- Edebiyat: Toplumcu vs. Bireyci/Sanatçı
- Hedef Kitle: Tüm tebaa (Müslüman ağırlıklı) vs. Özellikle Gayrimüslimler
- Ruh Hali: İyimser, kurtuluş umudu vs. Bıkkınlık, hayal kırıklığı
🔚 Sonuç
Tanzimat'ın her iki dönemi de Osmanlı modernleşmesinin kilometre taşlarıdır. Ancak Birinci Dönem, daha iç dinamiklerle şekillenen bir "kurtuluş çabası" iken, İkinci Dönem, dış baskıların yönlendirdiği ve kaçınılmaz çözülüşü yavaşlatmaya çalışan bir "uyum sağlama politikası" olarak değerlendirilebilir. Bu fark, dönemin siyaset, hukuk ve edebiyatına da doğrudan yansımıştır.
