Tarih Biliminin Yöntemine Giriş
Tarih, geçmişteki olayları sistematik ve bilimsel bir yaklaşımla inceleyen bir bilim dalıdır. Diğer bilimler gibi kendine özgü bir yöntemi vardır. Bu yöntem, geçmişe ait bilgilere ulaşmayı, bu bilgileri değerlendirmeyi ve anlamlı bir şekilde sunmayı amaçlar.
Tarihsel Araştırma Sürecinin Aşamaları
Tarihçiler, çalışmalarını genellikle şu aşamaları izleyerek yürütürler:
- Tarama (Kaynak Arama): İncelenecek konuyla ilgili tüm kaynaklar (belgeler, yazıtlar, mektuplar, gazeteler vb.) taranır.
- Tasnif (Sınıflandırma): Toplanan kaynaklar; yazılı, sözlü, görsel gibi türlerine veya birincil/ikincil kaynak olmalarına göre sınıflandırılır.
- Eleştiri (Tenkit/Kritik): Bu, yöntemin en önemli aşamasıdır. Kaynakların gerçekliği ve güvenilirliği iki aşamada sorgulanır:
- Dış Eleştiri: Kaynağın gerçek olup olmadığı kontrol edilir. Kağıdın, mürekkebin dönemiyle uyumu, yazarın el yazısı, fiziksel durumu gibi özellikler incelenir. (Örneğin: Bu belge gerçekten o döneme ait mi?)
- İç Eleştiri: Kaynağın içeriğinin güvenilirliği analiz edilir. Yazarın olayı görüp görmediği, taraf tutup tutmadığı, anlattıklarının iç tutarlılığı araştırılır. (Örneğin: Yazar olayı objektif mi anlatmış?)
- Sentez (Birleştirme): Eleştiriden geçirilerek güvenilir olduğuna karar verilen bilgiler, mantıklı ve kronolojik bir sırayla bir araya getirilir. Burada neden-sonuç ilişkisi kurmak esastır.
- Sunuş (Anlatım): Elde edilen bulgular ve yorumlar, okuyucuya aktarılacak şekilde (makale, kitap, tez vb.) yazılarak sunulur.
Kaynak Türleri
Tarihçiler iki temel kaynak türü kullanır:
- Birincil (Ana) Kaynaklar: Olayın geçtiği dönemden kalan ve doğrudan tanıklık eden kaynaklardır. Arkeolojik buluntular, devlet arşivleri, gazeteler, günlükler, mektuplar, seyahatnameler birincil kaynaklara örnektir.
- İkincil Kaynaklar: Birincil kaynaklardan yararlanarak olaydan sonra yazılan eserlerdir. Tarih kitapları, ansiklopediler, makaleler ve biyografiler bu gruba girer.
Önemli Kavramlar
- Neden-Sonuç İlişkisi: Tarihi olaylar birbirinden bağımsız değildir. Her olay, kendinden önceki bir olayın sonucu, kendinden sonraki bir olayın da nedenidir. Tarihçi bu zinciri ortaya çıkarmaya çalışır.
- Yer ve Zaman Belirtme: Tarihi bir olayın doğru anlaşılabilmesi için nerede ve ne zaman gerçekleştiği mutlaka belirtilmelidir.
- Objektiflik (Nesnellik): Tarihçi, kişisel duygu ve düşüncelerini bir kenara bırakarak, olgulara tarafsız bir şekilde yaklaşmalıdır. Ancak tam anlamıyla nesnellik zor olduğu için, tarihçiler farklı yorumlar getirebilir.
- Belge (Vesika): Tarihi bir olay hakkında bilgi veren her türlü kaynağa belge denir. Tarih, belgelere dayanmak zorundadır; "belgesiz tarih" olmaz.
Sonuç olarak, tarih biliminin yöntemi, geçmişi rastgele hikayeler anlatmak değil, bilimsel disiplinlerle donatılmış bir araştırma sürecinden geçirerek anlamak ve açıklamaktır.
