Tek Zarlı Organeller
Hücrelerimizde, hücre zarı ve çekirdek zarı gibi farklı zarlarla çevrili yapılar bulunur. Bu yapılara organel denir. Organeller, "tek zarlı" ve "çift zarlı" olmak üzere ikiye ayrılır. Bu bölümde, etrafını saran tek bir zar tabakası bulunan organelleri inceleyeceğiz.
Tek zarlı organeller, sitoplazma içinde dağılmış, görevlerini yerine getirirken genellikle birbirleriyle ve hücre zarıyla etkileşim halinde olan yapılardır.
Başlıca Tek Zarlı Organeller ve Görevleri
- Endoplazmik Retikulum (ER): Hücre içinde madde taşınmasını sağlayan, zarlı kanal ve borucuklar ağıdır. Üzerinde ribozom bulunup bulunmamasına göre ikiye ayrılır:
- Granüllü (Tanecikli) Endoplazmik Retikulum: Üzerinde ribozom bulunur. Bu sayede protein sentezi ve paketlenmesi görevini yapar.
- Granülsüz (Düz) Endoplazmik Retikulum: Üzerinde ribozom yoktur. Lipit (yağ) sentezi, steroid hormon üretimi ve zehirli maddelerin etkisiz hale getirilmesi gibi görevleri vardır.
- Golgi Aygıtı (Cisimciği): Endoplazmik retikulumdan gelen protein ve lipitleri alır, işler, paketler ve hedef bölgelere gönderilmesini sağlar. Hücrenin "depolama, paketleme ve sevkiyat merkezi" gibi çalışır. Ayrıca lizozom oluşumunda da görev alır.
- Lizozom: Özellikle hayvan hücrelerinde bulunur. İçinde sindirim enzimleri bulundurduğu için hücrenin "sindirim merkezi"dir. Hücre içine alınan büyük molekülleri, yaşlanmış organelleri ve hatta bazen bakteri gibi yabancı maddeleri parçalar. Bu parçalanma olayına hidroliz denir (\( \text{Büyük Molekül} + H_2O \rightarrow \text{Küçük Moleküller} \)).
- Koful: İçi sıvı dolu keseciklerdir. Görevlerine göre farklı isimler alırlar:
- Besin Kofulu: Hücreye alınan besinlerin sindirildiği kofullardır.
- Salgı Kofulu: Golgi'de paketlenmiş, hücre dışına salınacak maddeleri taşır.
- Depo Kofulu: Bitki hücrelerinde su, iyon, nişasta gibi maddeleri depolar. Hayvan hücrelerinde daha küçüktürler.
- Boşaltım (Kontraktil) Kofulu: Tatlı su canlılarında hücreye giren fazla suyu dışarı atar.
- Peroksizom: Özellikle yağ asitlerinin parçalanması ve detoksifikasyon (zehirli maddelerin zararsız hale getirilmesi) işlemlerinde görev alır. Bu sırada ortaya çıkan ve hücre için zararlı olan hidrojen peroksit (\(H_2O_2\)) gibi maddeleri parçalayarak etkisiz hale getirir.
Özet
Tek zarlı organeller, hücrenin hayati faaliyetlerini sürdürmesi için çok önemli görevler üstlenirler. Endoplazmik retikulum, golgi, lizozom, koful ve peroksizom; sentez, sindirim, depolama, taşıma ve temizlik gibi işlemlerden sorumlu başlıca tek zarlı organellerdir.
