Teleskop, uzaktaki nesneleri daha büyük ve net görmemizi sağlayan bir optik alettir. İnsan gözünün çok uzaklardaki, özellikle de astronomik cisimleri görmekte yetersiz kalması nedeniyle icat edilmiştir.
Teleskopların temel çalışma prensibi, ışığı toplamak ve odaklamaktır. İki ana görevi vardır:
Başlıca üç çeşit teleskop vardır:
Bir teleskop seçerken en önemli iki özellik şunlardır:
Teleskobun büyütme gücü ise şu formülle hesaplanır:
Büyütme = Teleskobun Odak Uzaklığı / Okülerin (göz merceği) Odak Uzaklığı
Soru 1: Bir teleskop yapımında odak uzaklığı 200 cm olan bir mercek ve odak uzaklığı 10 cm olan bir mercek kullanılıyor. Bu teleskop ile Ay'ı gözlemleyen bir öğrenci, teleskobun büyütmesini hesaplamak istiyor. Teleskobun büyütmesi nedir?
a) 5 b) 10 c) 15 d) 20 e) 25
Cevap: d) 20
Çözüm: Teleskobun büyütmesi = Odak uzaklığı (objektif) / Odak uzaklığı (oküler) = 200 cm / 10 cm = 20 kat büyütme sağlar.
Soru 2: Bir gözlemevinde kullanılan teleskobun aynasının çapı 2 metre olarak belirlenmiştir. Bu teleskopla yapılan gözlemlerde, daha küçük çaplı teleskoplara göre daha net görüntüler elde edilebilmektedir. Bu durumun temel nedeni aşağıdakilerden hangisidir?
a) Daha yüksek büyütme sağlaması
b) Daha fazla ışık toplayabilmesi
c) Daha hafif olması
d) Daha uzun odak uzaklığına sahip olması
e) Daha geniş bir görüş alanı sunması
Cevap: b) Daha fazla ışık toplayabilmesi
Çözüm: Teleskobun ayna çapı büyüdükçe toplayabildiği ışık miktarı artar. Bu da daha sönük cisimlerin görülebilmesini ve daha net görüntüler elde edilmesini sağlar.
Soru 3: Işık kirliliğinin yoğun olduğu bir şehirde yaşayan astronomi meraklısı bir öğrenci, evinin balkonundan teleskobuyla gözlem yapmaktadır. Gözlemlerinde beklediği netlikte görüntüler elde edemeyen öğrencinin bu sorunu aşmak için aşağıdaki teleskop türlerinden hangisini kullanması daha uygun olur?
a) Kırılmalı teleskop
b) Aynalı teleskop
c) Radyo teleskobu
d) Kızılötesi teleskop
e) X-ışını teleskobu
Cevap: c) Radyo teleskobu
Çözüm: Radyo teleskopları, görünür ışık yerine radyo dalgalarını algıladığı için ışık kirliliğinden etkilenmezler ve şehir içinde bile rahatlıkla kullanılabilirler.
Soru 4: Bir teleskobun ayırma gücü, teleskobun ayna çapı ile ilişkilidir. Ayna çapı 100 mm olan bir teleskobun ayırma gücü 1.4 yay saniyesi ise, ayna çapı 200 mm olan bir teleskobun ayırma gücü yaklaşık kaç yay saniyesi olur?
a) 0.35 b) 0.70 c) 1.40 d) 2.80 e) 5.60
Cevap: b) 0.70
Çözüm: Ayırma gücü teleskobun çapı ile ters orantılıdır. Çap iki katına çıkınca (100 mm'den 200 mm'ye) ayırma gücü yarıya iner: 1.4 / 2 = 0.70 yay saniyesi.
