📏 Temel ve Türetilmiş Nicelikler
Fizikte, fiziksel nicelikleri tanımlamak ve ölçmek için iki ana kategori kullanırız: Temel Nicelikler ve Türetilmiş Nicelikler. Bu ayrım, ölçüm birimlerinin nasıl oluşturulduğunu anlamamızı sağlar.
🎯 Temel Nicelikler (Ana Nicelikler)
Bunlar, başka niceliklere ihtiyaç duyulmadan tanımlanabilen ve ölçülebilen, en temel fiziksel niceliklerdir. Diğer tüm nicelikler bu nicelikler cinsinden ifade edilir.
- ✅ Bağımsızdırlar: Tanımlanmaları için başka bir fiziksel niceliğe ihtiyaç duymazlar.
- ✅ Kendi Birimleri Vardır: Uluslararası Birim Sisteminde (SI) kendilerine özgü birimleri bulunur.
SI Sistemindeki 7 Temel Nicelik:
- 📏 Uzunluk (metre - m)
- ⚖️ Kütle (kilogram - kg)
- ⏱️ Zaman (saniye - s)
- 🌡️ Elektrik Akımı (amper - A)
- 💡 Termodinamik Sıcaklık (kelvin - K)
- 🌟 Madde Miktarı (mol - mol)
- 💡 Işık Şiddeti (candela - cd)
🧩 Türetilmiş Nicelikler
Bu nicelikler, temel niceliklerin matematiksel olarak birleştirilmesiyle (çarpma, bölme vb.) türetilir. Kendi başlarına temel bir birimleri yoktur; birimleri temel birimler cinsinden ifade edilir.
- ✅ Bağımlıdırlar: Tanımları ve birimleri temel niceliklere dayanır.
- ✅ Bileşik Birimleri Vardır: Birimleri, temel birimlerin kombinasyonudur.
Yaygın Türetilmiş Nicelik Örnekleri:
- 🏃♂️ Hız = Uzunluk / Zaman ➡️ Birimi: metre/saniye (m/s)
- 🚀 İvme = Hız / Zaman ➡️ Birimi: metre/saniye² (m/s²)
- 💪 Kuvvet = Kütle x İvme ➡️ Birimi: kilogram·metre/saniye² (kg·m/s²) veya Newton (N)
- 🔋 Enerji = Kuvvet x Yol ➡️ Birimi: kilogram·metre²/saniye² (kg·m²/s²) veya Joule (J)
📊 Temel Farkların Özeti
- 📌 Tanım: Temel nicelikler bağımsızken, türetilmiş nicelikler temel niceliklere bağlıdır.
- 📌 Birim: Temel niceliklerin kendi temel birimleri varken, türetilmiş niceliklerin birimleri bu temel birimlerin kombinasyonundan (bileşik birim) oluşur.
- 📌 Sayı: SI sisteminde sabit sayıda (7 adet) temel nicelik vardır. Türetilmiş niceliklerin sayısı ise sonsuzdur ve yeni fiziksel ilişkiler keşfedildikçe artabilir.
💡 Küçük Bir İpucu: Bir niceliğin temel mi yoksa türetilmiş mi olduğunu anlamak için birimine bakabilirsin. Eğer birimi tek bir temel birimden oluşuyorsa (sadece "m", "kg", "s" gibi) büyük ihtimalle temel niceliktir. Eğer birimi birden fazla temel birimin birleşimiyse (m/s, kg·m/s² gibi) o zaman türetilmiş bir niceliktir.
