# 📚 Ders Notu: Tork (Moment) Nedir?
🔧 Tork (Moment) Kavramına Giriş
Günlük hayatta bir vidayı sıkmak, bir kapıyı açmak veya bir somunu gevşetmek için uyguladığımız döndürme etkisine fizikte Tork (Moment) adı verilir. Tork, bir kuvvetin bir cismi bir eksen etrafında döndürme eğiliminin ölçüsüdür ve dönme hareketinin dinamiğinin temel kavramıdır.
🎯 Torkun Fiziksel Tanımı ve Formülü
Tork (τ - tau harfi ile gösterilir), uygulanan kuvvetin (F) ve kuvvetin dönme eksenine olan dik uzaklığının (r) çarpımı olarak tanımlanır. Matematiksel ifadesi:
\( \vec{\tau} = \vec{r} \times \vec{F} \)**
Burada:
- 🎯 τ (Tau): Tork vektörü (Birimi: N·m - Newton metre)
- 📏 r: Dönme ekseninden kuvvetin uygulama noktasına çizilen konum vektörü
- 💪 F: Uygulanan kuvvet vektörü
- ❌ ×: Vektörel çarpım (Cross product) işlemi
📝 Skaler (Büyüklük) Olarak İfade
Pratikte, torkun büyüklüğü şu şekilde hesaplanır:
\( \tau = r \cdot F \cdot \sin(\theta) \)**
Burada θ açısı, r konum vektörü ile F kuvvet vektörü arasındaki açıdır. Torkun maksimum olduğu durum, kuvvetin tamamen dik (\( \theta = 90^\circ \)) uygulandığı durumdur (\(\sin 90^\circ = 1\)).
🔩 Torkun Günlük Hayattaki Örnekleri
- 🚗 Araba Direksiyonu: Direksiyonu çevirirken uyguladığınız kuvvet ve direksiyon yarıçapı bir tork oluşturur.
- 🚪 Kapı Kolu: Kapıyı açarken, kolu ne kadar uzağından tutarsanız (r büyür), aynı kuvvetle daha büyük tork uygularsınız ve kapıyı açmanız kolaylaşır.
- 🔧 İngiliz Anahtarı: Somun sıkarken, anahtarın kolunu uzatmak (r'yi artırmak) veya daha fazla kuvvet uygulamak torku artırır.
- ⚙️ Bisiklet Pedalı: Pedala ayakla uygulanan kuvvet, pedal kolu uzunluğu ile çarpılarak tork oluşturur ve bisikleti hareket ettirir.
⚖️ Tork Dengesi ve Dönme Hareketi
Bir cismin dönme dengesinde olması için, üzerine etki eden net torkun sıfır olması gerekir. Bu, statik dengenin ikinci şartıdır:
\( \sum \tau = 0 \)**
Örneğin, bir tahterevallide denge sağlanması, her iki taraftaki ağırlıkların oluşturduğu torkların eşitlenmesiyle mümkün olur.
📊 Tork Yönü ve Sağ El Kuralı
Tork bir vektörel büyüklüktür ve yönü sağ el kuralı ile bulunur:
- Sağ elinizin parmaklarını r vektöründen F vektörüne doğru kıvırın.
- Başparmağınızın yönü, tork vektörünün (τ) yönünü gösterir.
Bu yön, dönme eksenine diktir ve genellikle saat yönünün tersi pozitif, saat yönü negatif kabul edilir.
💡 Önemli Noktalar ve Uyarılar
- ⚠️ Tork ile iş (enerji) karıştırılmamalıdır. Her ikisinin birimi N·m olsa da, tork bir döndürme etkisidir, iş ise enerji aktarımının ölçüsüdür.
- 🔁 Tork, açısal ivmeye neden olur. Newton'un ikinci yasasının dönme hareketi karşılığı: \( \sum \tau = I \cdot \alpha \) (I: Eylemsizlik momenti, α: Açısal ivme).
- ⚡ Tork, motorların ve makinelerin temel performans göstergelerinden biridir. Özellikle araç motorlarında "tork" ifadesi, aracın yük çekme ve hızlanma kabiliyetini belirler.
✅ Sonuç
Tork, dönme hareketini başlatan, durduran veya şekillendiren temel fiziksel bir büyüklüktür. Hem mühendislik tasarımlarında hem de günlük yaşamda karşılaştığımız pek çok mekanik problemin anlaşılması için kritik öneme sahiptir. Tork kavramını anlamak, kuvvetin nasıl bir döndürme etkisi yaratacağını tahmin etmemizi ve kontrol etmemizi sağlar.
