🌊 Türkiye'nin Gölleri ve Oluşumları (Tektonik, Karstik, Set Gölleri)
Ülkemiz, coğrafi konumu ve jeolojik yapısı sayesinde çok çeşitli oluşumlara sahip göllerle doludur. Bu göller, sadece doğal güzellikler değil, aynı zamanda jeolojik tarihin canlı tanıklarıdır. Bu yazıda, Türkiye'deki başlıca göl türlerini ve onları şekillendiren doğal süreçleri keşfedeceğiz.
📜 Göller Nasıl Oluşur?
Bir gölün oluşması için temelde iki şart gereklidir: bir çanak (havza) ve bu çanağı suyla dolduracak bir kaynak (yağış, akarsu, yer altı suyu vb.). Türkiye'deki göllerin çeşitliliği, bu çanakların farklı şekillerde oluşmasından kaynaklanır. Başlıca oluşum şekilleri şunlardır:
⛰️ 1. Tektonik Göller
Yer kabuğundaki kırılma (faylanma), çökme veya kıvrılma hareketleri sonucu oluşan çanaklarda suların birikmesiyle meydana gelirler. Türkiye, aktif tektonik kuşak üzerinde olduğu için bu tür göller oldukça yaygındır.
- ✅ Özellikleri: Genellikle derin, büyük ve kapladıkları alana göre şekilleri uzundur.
- ✅ Başlıca Örnekler:
- 🌊 Van Gölü: Türkiye'nin en büyük gölü. Tektonik bir çöküntü havzasının önünün volkanik setlerle kapanması sonucu oluşmuştur (hem tektonik hem set gölü özelliği taşır).
- 🏞️ Tuz Gölü: Tektonik çöküntü alanında oluşmuş, suları tuzlu bir kapalı havza gölüdür.
- 🗻 Burdur Gölü, Acıgöl, Akşehir Gölü, Eber Gölü, İznik Gölü, Manyas Gölü, Sapanca Gölü: Tektonik hatlar boyunca oluşmuş diğer önemli göllerdir.
🕳️ 2. Karstik Göller
Kireçtaşı (kalker), jips (alçıtaşı) gibi suda çözünebilir kayaçların bulunduğu arazilerde, yer altı sularının bu kayaçları eritip çökertmesiyle oluşan çukurluklarda (polye, obruk, dolin) suların birikmesiyle meydana gelirler.
- ✅ Özellikleri: Yer altı su seviyesiyle yakın ilişkilidirler. Mevsimle birlikte su seviyeleri ve hatta alanları değişebilir. Bazıları geçici (mevsimsel) göllerdir.
- ✅ Başlıca Örnekler:
- 🏞️ Salda Gölü: Türkiye'nin en derin karstik göllerinden biridir. Berrak suyu ve beyaz kumsallarıyla ünlüdür.
- ⚠️ Kestel, Avlan, Yarışlı, Sugla (Suğla) Gölleri: Antalya ve çevresindeki polye tabanlarında oluşmuş göllerdir.
- 🕳️ Obruk Gölleri: Konya'nın Karapınar yöresinde bulunur. Yer altındaki mağara tavanlarının çökmesiyle oluşan dik kenarlı obruk çukurlarının suyla dolması sonucu meydana gelirler (Ör: Kızören Obruğu).
🪨 3. Set (Baraj) Gölleri
Bir akarsu vadisinin önünün doğal veya beşeri bir setle kapanması sonucu oluşan göllerdir. Dörde ayrılır:
a) Alüvyal Set Gölleri
Akarsuyun taşıdığı alüvyonları (mil, çakıl) bir yerde biriktirerek kendi önünü kapatmasıyla oluşur.
- Örnek: Köyceğiz Gölü, Eymir Gölü, Mogan Gölü, Balık Gölü.
b) Heyelan Set Gölleri
Bir vadi yamacından kopan toprak/kaya kütlesinin (heyelan) vadiyi tıkamasıyla oluşur.
- Örnek: Tortum Gölü (Uzundere), Abant Gölü, Yedi Göller (Bolü), Zinav Gölü (Tokat).
c) Volkanik Set Gölleri
Volkanik faaliyetlerle çıkan lav veya tüflerin bir vadinin önünü kapatmasıyla oluşur.
- Örnek: Van Gölü (Nemrut Volkanı'nın lavlarıyla), Erçek Gölü, Nazik Gölü, Haçlı Gölü.
d) Kıyı Set (Lagün) Gölleri
Deniz akıntılarının taşıdığı kum ve çakılları koyların önünde biriktirmesi (kıyı kordonu) sonucu, koyun denizle bağlantısı kesilir ve lagün (denizden ayrılmış göl) oluşur.
- Örnek: Büyükçekmece Gölü, Küçükçekmece Gölü, Durusu (Terkos) Gölü, Akyatan Gölü, Bafa Gölü.
e) Yapay (Baraj) Gölleri
İnsanların enerji, sulama, içme suyu amaçlı olarak akarsu üzerine baraj inşa etmesiyle oluşur.
- Örnek: Atatürk Baraj Gölü, Keban Baraj Gölü, İznik Baraj Gölü.
🔍 Diğer Oluşum Şekilleri
- Buzul (Sirk) Gölleri: Buzul aşındırmasıyla oluşan çanaklarda suların birikmesiyle meydana gelir. (Ör: Kaçkar Dağları ve Aladağlar'daki yüksek rakımlı küçük göller).
- Volkanik (Krater) Gölleri: Volkan konilerinin tepesindeki çukurluklarda (krater, kaldera, maar) oluşan göllerdir. (Ör: Nemrut Krater Gölü (Bitlis), Meke Tuzlası, Gölcük Gölü (Isparta)).
💎 Sonuç
Türkiye'nin gölleri, ülkemizin ne kadar dinamik ve çeşitli bir jeolojik geçmişe sahip olduğunu gösteren açık hava müzesi gibidir. Her bir göl türü, farklı bir doğal sürecin ürünüdür. Bu göller, bulundukları bölgelere can verir, iklimi yumuşatır, tarımı ve turizmi destekler ve eşsiz ekosistemlere ev sahipliği yapar. Onları tanımak ve korumak, doğal mirasımıza sahip çıkmak anlamına gelir.
