🌙 Türklerin İslamiyeti Kabulü
Türkler, 10. yüzyıldan itibaren kitleler halinde İslamiyet'i benimsemeye başlamıştır. Bu süreç, Karluk, Yağma ve Çiğil Türklerinin destek verdiği Talas Savaşı (751) ile hız kazanmış, ardından Karahanlı Devleti resmi din olarak İslamiyet'i kabul etmiştir. Satuk Buğra Han'ın öncülüğünde gerçekleşen bu geçiş, Türk kültür ve medeniyet tarihinde bir dönüm noktası olmuştur.
📜 Edebiyata Yansıyan Değişim
İslamiyet'in kabulü, Türk edebiyatında köklü bir dönüşüm başlatmıştır:
- 🆎 Alfabe Değişimi: Göktürk ve Uygur alfabeleri yerine Arap alfabesi kullanılmaya başlanmıştır.
- 📖 Kavram ve Temalar: Edebi eserlerde; tevhid, naat, münacat, hicret, cihat, ahiret gibi dini temalar işlenmiştir.
- 🏛️ Kurumsal Destek: Edebiyat, saray ve medrese çevrelerinde himaye görmüş, daha planlı ve sistemli hale gelmiştir.
✍️ İlk İslami Eserler ve Türler
Bu dönemde, İslami kültürle yoğrulmuş ilk Türkçe eserler verilmiştir:
🗺️ Karahanlı Dönemi Eserleri
- 📘 Kutadgu Bilig (Mutluluk Veren Bilgi) - Yusuf Has Hacip: İlk İslami mesnevi özelliği taşır. "Adalet, mutluluk, akıl ve kanaat" gibi kavramları sembolik kişilerle anlatan bir siyasetnamedir.
- 📙 Divân-ı Lügati't-Türk (Türk Dillerinin Sözlüğü) - Kaşgarlı Mahmut: Türkçenin zenginliğini Arap dünyasına tanıtmak ve Türkçeyi korumak amacıyla yazılmış bir sözlüktür. Aynı zamanda bir kültür hazinesidir.
- 📗 Atabetü'l-Hakayık (Hakikatlerin Eşiği) - Edip Ahmet Yükneki: Ahlak ve erdemin önemini vurgulayan didaktik (öğretici) bir eserdir.
🙏 Tasavvuf Edebiyatı
İslam'ın manevi boyutu olan tasavvuf, edebiyatta yeni bir çığır açmıştır:
- 🧔 Hoca Ahmet Yesevi: "Divan-ı Hikmet" adlı eseriyle Türk tasavvuf edebiyatının temelini atmıştır. Sade bir Türkçe ile halka İslam'ın esaslarını öğretmeye çalışmıştır.
- ❤️ Yunus Emre: Anadolu'da yetişen Yunus Emre, şiirlerinde ilahi aşk, insan sevgisi, hoşgörü ve Allah'a kavuşma arzusunu işlemiştir. Eserleriyle hem edebiyatımızı hem de Türkçeyi zirveye taşımıştır.
🔄 Geçiş Döneminin Genel Özellikleri
- ✅ İslam öncesi sözlü edebiyat geleneği (destan, koşuk, sagular) bir süre devam etmiş, zamanla yerini yazılı edebiyata bırakmıştır.
- ✅ Arapça ve Farsçadan dilimize yeni kelimeler ve tamlamalar girmiştir.
- ✅ Aruz ölçüsü yaygın olarak kullanılmaya başlanmış, ancak halk şiirinde hece ölçüsü de varlığını sürdürmüştür.
- ✅ Eserlerde hem İslami düşünce hem de milli duygular bir arada işlenmiştir.
🎯 Sonuç: Türklerin İslamiyet'i kabulü, edebiyatımızda yeni bir kimlik, yeni bir ruh ve yeni bir estetik anlayış getirmiştir. Bu süreç, Türk edebiyatının "İslami Dönem Türk Edebiyatı" olarak adlandırılan yepyeni ve verimli bir çağa girmesini sağlamıştır.
