Uzay filmlerinde dev patlamaların gürültüsünü, roket motorlarının uğultusunu ve lazer silahlarının vızıltısını duyarız. Ancak gerçek şu ki: uzayda bu seslerin hiçbiri duyulmaz. Peki neden? Cevap, sesin doğası ve uzay boşluğunun fiziksel koşullarında gizli.
Ses, maddesel bir ortamda (hava, su, katı cisim) yayılan bir mekanik dalgadır. Bir titreşim kaynağı (ses telleri, hoparlör membranı, patlama), etrafındaki tanecikleri titreştirir. Bu tanecikler komşularını iter, onlar da bir sonrakini... Böylece enerji, bir "domino etkisi" ile iletilir. Matematiksel olarak, sesin hızı ortamın yoğunluğuna ve elastikiyetine bağlıdır: \( v = \sqrt{\frac{B}{\rho}} \) (Burada \( v \) hız, \( B \) hacimsel elastik modül, \( \rho \) yoğunluktur).
Sesin yayılması için birbirine çarparak enerji aktarabilen atom veya moleküllere yani maddesel bir ortama ihtiyaç vardır. Boşlukta bu tanecikler yok denecek kadar az olduğunda, titreşim aktarılamaz ve ses "yayılmaz".
Uzay, Dünya atmosferine kıyasla inanılmaz derecede seyrelmiş bir ortamdır.
Bu kadar seyrek bir ortamda, ses dalgalarının taşınması için gerekli olan moleküller arası etkileşim pratikte imkansızdır. Bu yüzden uzay, doğal bir ses yalıtkanıdır.
Film yapımcıları, seyirci deneyimini artırmak ve dramatik etki yaratmak için ses ekler. Gerçekçi bir uzay filmi neredeyse tamamen sessiz olurdu ki bu da seyirciyi ekrana bağlamakta zorluk yaratırdı. Ancak bilimkurgunun bu "sanatsal özgürlüğü", bilimsel gerçeği değiştirmez.
Uzayda mutlak sessizlikten söz ederken bir istisnayı not etmek gerekir. Galaksiler arasındaki devasa gaz ve plazma bulutları (nebula), çok düşük de olsa bir yoğunluğa sahiptir. Teorik olarak, bu bulutların içinde çok düşük frekanslı (insan kulağının duyamayacağı) ses dalgaları oluşabilir ve çok yavaş yayılabilir. Ancak bu, günlük anlamdaki "ses" kavramından oldukça farklıdır.
Uzayda sesin yayılmaması, evrenin temel kurallarından birini hatırlatır: Enerjinin aktarılması için bir aracı gerekir. Işık (elektromanyetik dalga) bu aracıya ihtiyaç duymaz ve vakumda yol alabilir. Ses ise duymamızı sağlayan mekanik bir dalga olarak, bizim gibi maddesel varlıkların bulunduğu ortamlara mahkumdur.
Bu sessizlik, astronotlar için bir izolasyon hissi yaratırken, aynı zamanda evrenin muazzam ve soğuk gerçekliğinin de bir göstergesidir. Bir dahaki sefere bir uzay filmi izlerken, o görkemli patlamaların aslında derin bir sessizlik içinde gerçekleştiğini hatırlayın! 🪐🔇
