🎓 Yazım kuralları test çöz Test 2 - Ders Notu
Bu ders notu, "Yazım kuralları test çöz Test 2" testinde karşılaşabileceğin temel yazım kuralları konularını sade ve anlaşılır bir şekilde özetlemektedir. Özellikle sıkça hata yapılan ve karıştırılan noktalara odaklanarak, bilgileri pekiştirmeni ve testte başarılı olmanı hedefliyoruz.
📌 Büyük Harflerin Kullanımı
Büyük harflerin doğru kullanımı, yazım kurallarının en temel ve en çok dikkat edilmesi gereken alanlarından biridir. Cümle başında, özel isimlerde ve belirli durumlarda büyük harf kullanırız.
- Cümleler daima büyük harfle başlar.
- Özel isimler (kişi adları, soyadları, takma adlar, yer adları, millet, dil, din adları) her zaman büyük harfle başlar. Örnek: Mustafa Kemal Atatürk, Türkçe, Ankara.
- Kurum, kuruluş, dernek, iş yeri adları büyük harfle başlar. Örnek: Türk Dil Kurumu, Millî Eğitim Bakanlığı.
- Belirli bir tarih bildiren ay ve gün adları büyük harfle başlar. Örnek: 29 Ekim 1923 Salı günü. (Ancak "Her salı buluşuruz." gibi genel ifadelerde küçük harf kullanılır.)
- Kitap, dergi, gazete ve sanat eseri adlarının her kelimesi büyük harfle başlar (aradaki bağlaçlar hariç). Örnek: Nutuk, Milliyet Gazetesi.
- Yön adları, özel bir yerin parçası olduğunda büyük harfle başlar. Örnek: Doğu Anadolu, ancak "evin doğusu" gibi durumlarda küçük harf.
💡 İpucu: "Özel isimler" denildiğinde sadece insan isimleri değil, coğrafi isimler, kurum isimleri, dil isimleri gibi birçok farklı kategoriye dikkat etmelisin.
📌 Birleşik Kelimelerin Yazımı
Birleşik kelimeler, iki veya daha fazla kelimenin bir araya gelerek yeni bir anlam oluşturmasıyla ortaya çıkar. Bu kelimelerin bitişik mi ayrı mı yazılacağı genellikle anlam kaymasına veya ses olaylarına göre belirlenir.
- Ses düşmesi, ses türemesi veya ses değişimi olan birleşik kelimeler bitişik yazılır. Örnek: kaynana (kayın ana), cumartesi (cuma ertesi).
- Anlam kayması olan birleşik kelimeler bitişik yazılır. Yani kelimelerden her ikisi de veya ikincisi kendi gerçek anlamını yitirmişse. Örnek: buzdolabı (buz ve dolap anlamını yitirmiş, bambaşka bir nesne), aslanağzı (çiçek adı, aslanın ağzı değil).
- İkinci kelimesi "-an, -en, -ar, -er, -maz, -mez" ekleriyle kurulan sıfat-fiil eki almış kelimeler bitişik yazılır. Örnek: cankurtaran, bilgisayar.
- Ev kelimesiyle kurulan birleşik kelimeler bitişik yazılır. Örnek: aşevi, huzurevi, öğretmenevi.
- Ara yönler bitişik yazılır. Örnek: güneydoğu, kuzeybatı.
- Kelimenin her ikisi de veya ikincisi gerçek anlamını koruyorsa genellikle ayrı yazılır. Örnek: yer elması, kuş dili, kedi balığı.
⚠️ Dikkat: Anlam kayması kuralı birleşik kelimelerin yazımında en belirleyici faktördür. Kelimelerin gerçek anlamlarını koruyup korumadığına odaklan.
📌 "De" ve "Ki" Bağlaçlarının Yazımı
"De" ve "ki"nin yazımı, Türkçede en sık karıştırılan ve en çok hataya yol açan konulardan biridir. Bağlaç olan "de" ve "ki" ayrı yazılırken, ek olanlar bitişik yazılır.
📝 "De"nin Yazımı
- Bağlaç olan "de" (da): Ayrı yazılır ve cümleden çıkarıldığında cümlenin anlamı bozulmaz, sadece daralır veya değişir. Hiçbir zaman "-te, -ta" şeklinde sertleşmez. Örnek: "Sen de gel." (Sen gel.) "Kitap okuda bilgi edin." (Kitap oku bilgi edin.)
- Ek olan "-de" (-da, -te, -ta): Bitişik yazılır ve bulunma durumu ekidir. Cümleden çıkarıldığında cümlenin anlamı bozulur. Örnek: "Evde kimse yok." (Ev kimse yok. - Anlam bozuldu.) "Okulda ders işledik."
💡 İpucu: "De"yi cümleden çıkarıp okuma testi yap. Anlam bozulmuyorsa ayrı, bozuluyorsa bitişik yazılır. "Bende de var." cümlesinde ilk "de" ek, ikincisi bağlaçtır.
📝 "Ki"nin Yazımı
- Bağlaç olan "ki": Ayrı yazılır ve cümleden çıkarıldığında cümlenin anlamı bozulmaz, sadece daralır. Genellikle iki cümleyi birbirine bağlar. Örnek: "Duydum ki gelmiş." "Öyle yorgunum ki uyuyabilirim."
- İlgi zamiri olan "-ki": Bitişik yazılır ve bir ismin yerini tutar. "Benimki, seninki, onunki" gibi. Örnek: "Senin araban güzel, benimki daha yeni."
- Sıfat yapan "-ki": Bitişik yazılır ve eklendiği kelimeyi sıfat yapar. "Hangi?" sorusuna cevap verir. Örnek: "Masadaki kalem." "Yarınki toplantı."
⚠️ Dikkat: "Sanki, oysaki, mademki, belki, hâlbuki, çünkü, meğerki" kelimelerindeki "ki"ler istisna olarak bağlaç olmalarına rağmen bitişik yazılır. Bunları "SOMBaHÇeM" olarak kodlayarak aklında tutabilirsin.
📌 Sayıların Yazımı
Sayıların yazımı da bazen kafa karıştırıcı olabilir. Ne zaman rakamla, ne zaman yazıyla yazılacağı konusunda belirli kurallar vardır.
- Metin içinde geçen sayılar genellikle yazıyla yazılır. Örnek: "Üç yıl sonra geri döndü." "Bin kişi katıldı."
- Para miktarları, ölçü birimleri, istatistiksel veriler ve saatler rakamla yazılır. Örnek: "5 kilogram", "15.30'da", "$100".
- Çok sıfırlı büyük sayılar (milyon, milyar, trilyon) yazıyla da rakamla da ifade edilebilir. Örnek: "1,5 milyar insan" veya "bir buçuk milyar insan".
- Sıra sayıları rakamla yazıldığında yanına nokta konur veya ek getirilir. Örnek: "5.", "10'uncu".
- Üleştirme sayıları (paylaştırma) kesinlikle rakamla değil, yazıyla belirtilir. Örnek: "ikişer", "altışar" (Asla "2'şer", "6'şar" şeklinde yazılmaz!).
- Dört veya daha çok basamaklı sayılar sondan sayılmak üzere üçlü gruplara ayrılarak yazılır ve araya nokta konur. Örnek: 1.250, 15.200.000.
💡 İpucu: Çek ve senet gibi ticari belgelerde, olası bir değişiklik veya sahteciliği önlemek amacıyla sayılar bitişik yazılır. (Örnek: "yüzellibin") Ancak günlük dilde bu kural geçerli değildir, sayılar genellikle ayrı yazılır.
