🎓 9. sınıf tarih 1. dönem 2. yazılı 5. senaryo Test 1 - Ders Notu
Sevgili öğrenciler, bu ders notu "9. sınıf tarih 1. dönem 2. yazılı 5. senaryo Test 1" sınavınızda karşınıza çıkabilecek temel konuları sade ve anlaşılır bir dille özetlemektedir. Sınavınızda özellikle Tarih Bilimine Giriş ve İlk Çağ Medeniyetleri konularına odaklanmanız beklenmektedir.
📌 Tarih Nedir ve Neden Önemlidir?
Tarih, geçmişte yaşamış insan topluluklarının faaliyetlerini, birbirleriyle olan ilişkilerini yer ve zaman belirterek, neden-sonuç ilişkisi içinde inceleyen bir bilim dalıdır. Tarih öğrenmek, hem kendi kültürümüzü anlamamızı hem de dünya üzerindeki diğer toplumları tanımamızı sağlar.
- Tarihin Konusu: İnsan ve insan faaliyetleri. Yani, geçmişte insanlar ne yaptı, nasıl yaşadı, ne gibi olaylar yaşadı?
- Tarihin Özellikleri:
- Geçmişi inceler.
- Yer ve zaman belirtir.
- Neden-sonuç ilişkisi kurar.
- Belgelere dayanır (objektif olmaya çalışır).
- Deney ve gözlem yapılamaz (geçmiş tekrar yaşanamaz).
💡 İpucu: Tarihi olayları incelerken, olayın yaşandığı dönemin şartlarını göz önünde bulundurmak çok önemlidir. Günümüz bakış açısıyla yargılamak yanlış sonuçlara yol açabilir.
🔍 Tarih Biliminin Yöntemi ve Yardımcı Bilimler
Tarih, geçmişi incelerken belirli bir yöntem izler ve birçok bilim dalından yardım alır. Bu sayede daha doğru ve güvenilir bilgilere ulaşılır.
- Tarih Biliminin Yöntemi (5N1K gibi düşünebilirsiniz):
- Kaynak Tarama (Arama): Olayla ilgili her türlü belge ve bilgiye ulaşma.
- Tasnif (Sınıflandırma): Toplanan bilgileri zamana, mekana veya konuya göre düzenleme.
- Tahlil (Çözümleme): Kaynakların yeterli olup olmadığını, doğru bilgiyi içerip içermediğini anlama.
- Tenkit (Eleştiri): Kaynakların güvenilirliğini (doğru mu, taraflı mı?) sorgulama.
- Terkip (Sentez): Tüm bilgileri birleştirerek olayı açıklama ve yazıya dökme.
- Tarihe Yardımcı Bilimler:
- Coğrafya: Olayın geçtiği yeri inceler.
- Arkeoloji: Kazı bilimidir, toprağın altındaki kalıntıları inceler.
- Paleografya: Eski yazıları okur.
- Epigrafya: Anıtlar ve taşlar üzerindeki yazıları inceler.
- Nümizmatik: Eski paraları inceler.
- Kronoloji: Zaman bilimidir, olayları sıralar.
- Antropoloji: İnsan ırklarını ve kültürlerini inceler.
- Filoloji: Dil bilimidir, dillerin yapısını ve gelişimini inceler.
- Diplomatik: Resmi belgeleri (ferman, berat) inceler.
⚠️ Dikkat: Her yardımcı bilim dalının tarihe farklı bir açıdan ışık tuttuğunu unutmayın. Örneğin, bir kazıda bulunan paralar (nümizmatik) o dönemin ekonomisi hakkında bilgi verirken, anıt yazıtları (epigrafya) siyasi olaylar hakkında bilgi verebilir.
🗓️ Takvimler ve Zaman Kavramı
İnsanlık tarihi boyunca zamanı ölçmek ve organize etmek için farklı takvimler kullanılmıştır. Takvimler, toplumların yaşam tarzlarına ve inançlarına göre şekillenmiştir.
- Ay Yılı Esaslı Takvimler: Ay'ın hareketlerine göre düzenlenir (Örn: Hicri Takvim). Bir yıl yaklaşık 354 gündür.
- Güneş Yılı Esaslı Takvimler: Dünya'nın Güneş etrafındaki hareketine göre düzenlenir (Örn: Miladi Takvim). Bir yıl yaklaşık 365 gün 6 saattir.
- Türklerin Kullandığı Başlıca Takvimler:
- 12 Hayvanlı Türk Takvimi: Ay yılı esaslıdır, her yıla bir hayvan adı verilmiştir.
- Hicri Takvim: Hz. Muhammed'in Mekke'den Medine'ye hicretini başlangıç kabul eden ay yılı esaslı takvimdir.
- Celali Takvim: Büyük Selçuklular döneminde Ömer Hayyam tarafından hazırlanan güneş yılı esaslı takvim.
- Rumi Takvim: Osmanlı Devleti'nde mali işlerde kullanılan güneş yılı esaslı takvim.
- Miladi Takvim: Günümüzde kullandığımız, Hz. İsa'nın doğumunu başlangıç kabul eden güneş yılı esaslı takvim.
💡 İpucu: Takvim değişiklikleri, toplumların kültürel ve siyasi hayatında önemli dönüşümlere yol açabilir. Örneğin, Miladi Takvim'e geçiş, uluslararası ilişkileri kolaylaştırmıştır.
🌍 Mezopotamya Medeniyetleri
Mezopotamya, "iki nehir arası" anlamına gelir ve Fırat ile Dicle nehirleri arasında verimli topraklara sahip bir bölgedir. İlk medeniyetlerin doğduğu yerlerden biridir.
- Sümerler:
- Yazıyı (çivi yazısı) icat ettiler (MÖ 3200). Bu, tarihi devirlerin başlangıcı sayılır.
- İlk şehir devletlerini (Ur, Uruk, Lagaş) kurdular.
- Ziggurat adı verilen çok katlı tapınaklar inşa ettiler (depo, okul, gözlemevi).
- Ay yılı esaslı takvimi kullandılar.
- İlk yazılı kanunları (Urkagina Kanunları) yaptılar.
- Babiller:
- En ünlü kralları Hammurabi, "Hammurabi Kanunları"nı hazırladı (kısasa kısas esasına dayanır).
- Mimari eserleriyle ünlüdürler (Babil Kulesi, Asma Bahçeleri).
- Asurlar:
- Kara ticaretiyle uğraştılar, Anadolu'ya yazıyı getirdiler (Kültepe Yazıtları).
- İlk kütüphaneyi kurdular (Ninova).
- Acımasız savaşçı özellikleriyle bilinirler.
☀️ Mısır Medeniyeti
Mısır, Nil Nehri çevresinde kurulmuş ve nehrin bereketli sularıyla gelişmiş bir medeniyettir. Çevresi çöllerle kaplı olduğu için dış etkileşime kapalı kalmıştır.
- Özellikleri:
- Nil Nehri sayesinde tarım gelişti, taşkınları hesaplamak için astronomi ve matematik ilerledi.
- Hiyeroglif adı verilen resim yazısını kullandılar.
- Ölümden sonra yaşama inandıkları için ölülerini mumyaladılar (tıp ve eczacılık gelişti).
- Firavun adı verilen tanrı-krallar tarafından yönetildiler.
- En önemli mimari eserleri piramitlerdir (krallar ve soylular için anıt mezarlar).
- Güneş yılı esaslı takvimi buldular.
⛰️ Anadolu Medeniyetleri
Anadolu, coğrafi konumu ve verimli toprakları sayesinde tarihin her döneminde önemli bir yerleşim yeri olmuştur. Birçok medeniyete ev sahipliği yapmıştır.
- Hititler (Etiler):
- Başkentleri Hattuşaş'tır.
- "Bin Tanrılı İl" olarak bilinirler (çok tanrılı inanç).
- Mısır ile tarihin ilk yazılı antlaşması olan Kadeş Antlaşması'nı imzaladılar.
- "Pankuş" adı verilen soylular meclisi vardı (kralın yetkilerini kısıtlar).
- "Tavananna" adı verilen kraliçeler yönetimde etkiliydi.
- Frigler:
- Başkentleri Gordion'dur.
- Tarım ve hayvancılıkla uğraştılar. Tarıma büyük önem verdiler (öküz öldürenin, saban kıranın cezası ölümdü).
- Dokumacılıkta (tapates halıları) ve madencilikte (fibula adı verilen çengelli iğneler) ilerlediler.
- En ünlü kralları Midas'tır.
- Lidyalılar:
- Başkentleri Sard'dır.
- Kral Yolu'nu yaparak ticarette ilerlediler.
- Tarihte ilk kez parayı icat ettiler (takas usulünü bitirdi, ticaret kolaylaştı).
- Paranın icadı, ekonomik hayatı ve ordu sistemini değiştirdi (paralı askerlik).
- Urartular:
- Başkentleri Tuşpa (Van) idi.
- Madencilikte ve taş işçiliğinde ilerlediler.
- Kaya oymacılığı ve kale yapımında ustaydılar.
🏛️ Ege, Yunan ve Roma Medeniyetleri
Ege ve Akdeniz çevresinde gelişen bu medeniyetler, günümüz Batı medeniyetinin temellerini atmışlardır.
- Ege ve Yunan Medeniyeti:
- Şehir devletleri (polisler) halinde yaşadılar (Atina, Sparta).
- Demokrasi, felsefe, bilim ve sanat alanında önemli gelişmeler yaşandı.
- Olimpiyat oyunlarını başlattılar.
- Önemli düşünürleri (Sokrates, Platon, Aristo) ve tarihçileri (Herodot) vardı.
- Deniz ticaretiyle uğraştılar.
- Roma Medeniyeti:
- İlk başta şehir devleti olarak kuruldu, sonra imparatorluk haline geldi.
- "Roma Hukuku" (12 Levha Kanunları) günümüz hukuk sistemlerinin temelini oluşturdu.
- Mimari (kemer, kubbe, yol, su kemerleri) ve mühendislikte çok ileri gittiler.
- Latin alfabesini geliştirdiler ve Avrupa'ya yaydılar.
- Miladi takvimin temelini attılar.
⚠️ Dikkat: Bu medeniyetlerin her birinin insanlık tarihine farklı ve önemli katkıları olmuştur. Örneğin, Sümerler yazıyı, Lidyalılar parayı, Romalılar hukuku geliştirerek dünya medeniyetine yön vermişlerdir.
📝 Unutmayın, bu notlar sadece bir özet. Konuları ders kitabınızdan tekrar okumak ve notlarınızı gözden geçirmek, sınavda başarınız için çok daha faydalı olacaktır. Başarılar dilerim!
