🧠 Öğrenme Psikolojisine Giriş
Öğrenme psikolojisi, bireyin çevresiyle etkileşimi sonucunda davranışlarında meydana gelen nispeten kalıcı izli davranış değişikliğini inceleyen psikolojinin bir alt dalıdır. Öğrenme, sadece okulda değil, hayatın her anında gerçekleşen temel bir süreçtir.
🎯 Öğrenmenin Temel İlkeleri
- ✅ Davranışta Değişiklik: Öğrenme, gözlemlenebilir veya potansiyel bir davranış değişikliği gerektirir.
- ✅ Kalıcılık: Değişiklik geçici (yorgunluk, ilaç etkisi) değil, kalıcı olmalıdır.
- ✅ Yaşantı Yoluyla: Değişiklik, tekrar, eğitim veya deneyim gibi yaşantılar sonucu oluşur. Olgunlaşma veya içgüdüsel davranışlar öğrenme değildir.
🔬 Klasik Koşullanma (Pavlov) 🐕
Rus fizyolog İvan Pavlov'un köpekler üzerinde yaptığı deneylerle ortaya koyduğu öğrenme türüdür. Nötr bir uyaranın, doğal bir uyaran haline gelmesi sürecidir.
- 💡 Nötr Uyaran (NU): Başlangıçta tepkiye neden olmayan uyaran (Zil sesi).
- 💡 Koşulsuz Uyaran (KU): Doğuştan, otomatik bir tepki oluşturan uyaran (Yemek).
- 💡 Koşulsuz Tepki (KT): KU'ya verilen doğal, öğrenilmemiş tepki (Salya).
- 💡 Koşullu Uyaran (CU): KU ile eşleştirildikten sonra tepki oluşturan NU (Zil sesi).
- 💡 Koşullu Tepki (CT): CU'ya verilen öğrenilmiş tepki (Zil sesine salya tepkisi).
Sönme: CU (Zil) tekrar tekrar KU (Yemek) olmadan verildiğinde, koşullu tepkinin (Salya) zamanla azalması ve kaybolmasıdır.
⚖️ Edimsel (Operant) Koşullanma (Skinner) 🐁
B.F. Skinner'ın çalışmalarına dayanır. Bu öğrenme türünde, davranışlar sonuçları tarafından kontrol edilir. Organizma, bir davranışı yaparak çevreden bir tepki (pekiştireç veya ceza) alır.
📌 Pekiştireç Türleri
- 🎁 Olumlu Pekiştireç: Ortama hoşa giden bir uyaran ekleyerek davranışın tekrarlanma olasılığını artırmak. (Sınavdan iyi not alan öğrenciye hediye almak)
- 🗑️ Olumsuz Pekiştireç: Ortamdan hoşa gitmeyen bir uyaranı çıkararak davranışın tekrarlanma olasılığını artırmak. (Ödevi zamanında teslim eden öğrencinin sınavdan muaf tutulması)
📌 Ceza Türleri
- ⚡ 1. Tür Ceza (Olumlu Ceza): Ortama itici bir uyaran ekleyerek davranışın tekrarlanma olasılığını azaltmak. (Yaramazlık yapan çocuğa bağırmak)
- ❌ 2. Tür Ceza (Olumsuz Ceza / Ceza-2): Ortamdan hoşa giden bir uyaranı çıkararak davranışın tekrarlanma olasılığını azaltmak. (Telefonla çok vakit geçiren bir gence telefonunu elinden almak)
👀 Gözlem Yoluyla Öğrenme (Sosyal Öğrenme - Bandura) 👨👧👦
Albert Bandura'ya göre bireyler, çevrelerindeki diğer insanları (model) gözlemleyerek yeni davranışlar öğrenebilir. Bu süreç dört aşamadan oluşur:
- 📝 Dikkat: Modelin davranışına dikkat etmek.
- 💾 Hatırda Tutma: Gözlemlenen davranışı zihinde kodlamak ve saklamak.
- 🔄 Uygulama (Davranışa Dönüştürme): Hatırlanan davranışı fiziksel olarak tekrarlamak.
- 🏆 Güdülenme / Pekiştirme: Davranışı sergilemek için istek duymak (Modelin ödüllendirilmesini görmek güdüleyicidir).
💡 Bilişsel Öğrenme
Bu yaklaşım, öğrenmeyi sadece uyarıcı-tepki bağı olarak değil, zihinsel süreçleri (algı, bellek, düşünme) merkeze alarak açıklar.
- 🧩 Kavram Öğrenme: Ortak özelliklere sahip nesne, fikir veya olayları gruplamayı öğrenmek (örneğin, "meyve" kavramını öğrenmek).
- 💡 İçgörüsel (Kavrama Yoluyla) Öğrenme: Probleme ani bir çözüm bulma, "Aha!" yaşantısı. (Köhler'in şempanze deneyleri).
📊 Öğrenmeyi Etkileyen Faktörler
- ➡️ Öğrenenle İlgili Faktörler: Türe özgü hazır oluş, güdülenme (motivasyon), dikkat, genel uyarılmışlık hali, yaş, olgunlaşma, önceki öğrenmeler (aktarma).
- ➡️ Öğrenme Yöntemiyle İlgili Faktörler: Aralıklı ya da toplu öğrenme, bütün ya da parçalara bölerek öğrenme.
- ➡️ Malzeme ile İlgili Faktörler: Öğrenilecek malzemenin anlamlılığı, uzunluğu, zorluğu.
