Tanzimat Dönemi'nde edebiyatın toplumsal işlevi göz önüne alındığında, aşağıdaki akımlardan hangisinin bu dönemdeki eserlerde daha belirgin bir etki gösterdiği söylenebilir?
A) Natüralizm B) Romantizm C) Klasisizm D) Sembolizm E) Sürrealizm
Tanzimat Dönemi, Osmanlı İmparatorluğu'nda Batılılaşma ve modernleşme çabalarının edebiyata yansıdığı önemli bir süreçtir. Bu dönemde edebiyat, sadece estetik bir uğraş olmaktan öte, toplumu eğitme, bilinçlendirme ve sosyal değişimleri destekleme gibi önemli bir "toplumsal işlev" üstlenmiştir.
Dönemin aydınları, vatan, hürriyet, adalet, eşitlik gibi kavramları halka ulaştırmak, onları yeni düşüncelerle tanıştırmak ve toplumsal dönüşüme öncülük etmek istemişlerdir. Bu nedenle eserlerde didaktik (öğretici) bir nitelik ağır basar.
Şimdi seçenekleri bu toplumsal işlev ve dönemin genel özellikleri ışığında değerlendirelim:
A) Natüralizm: Natüralizm, bilimselliği, determinizmi ve gerçekliğin en çıplak haliyle, gözlemci bir tutumla aktarılmasını esas alır. Toplumu değiştirmekten ziyade, onu bilimsel bir nesnellikle incelemeyi hedefler. Tanzimat'ın ilk dönemlerindeki coşkulu, idealist ve öğretici ruhuyla pek bağdaşmaz. Daha çok Tanzimat'ın sonlarına doğru ve Servet-i Fünun döneminde etkileri görülmeye başlar.
B) Romantizm: Romantizm, duygu, coşku, hayal gücü, bireysellik, özgürlük ve vatan sevgisi gibi temaları ön plana çıkarır. Yazarların eserlerine kendi duygu ve düşüncelerini katmasına, toplumsal sorunlara duygusal bir yaklaşımla eğilmesine olanak tanır. Tanzimat Dönemi yazarları (özellikle Namık Kemal gibi isimler), vatan, hürriyet, adalet gibi kavramları halka aşılamak için Romantizmin coşkulu ve duygusal anlatımından faydalanmışlardır. Eserlerdeki kahramanlar genellikle idealize edilmiş, iyi ile kötü arasındaki çatışma keskin bir şekilde verilmiş ve okuyucuyu etkilemeye yönelik güçlü duygusal anlatımlar kullanılmıştır. Bu durum, edebiyatın toplumsal işlevini yerine getirmesi için Romantizmi ideal bir akım haline getirmiştir.
C) Klasisizm: Klasisizm, akıl, sağduyu, denge, kuralcılık ve evrensel değerleri esas alır. Antik Yunan ve Roma edebiyatını örnek alır. Tanzimat Dönemi'nin yenilikçi ve toplumu dönüştürme arayışındaki ruhuyla, Klasisizmin kuralcı ve geleneksel yapısı pek örtüşmez.
D) Sembolizm: Sembolizm, anlamı doğrudan ifade etmek yerine semboller aracılığıyla sezdirme, müziğin ve rüyaların etkisinden yararlanma eğilimindedir. Tanzimat'ın doğrudan mesaj verme ve toplumu aydınlatma amacına ters düşer. Bu akım, daha çok Servet-i Fünun ve Fecr-i Ati dönemlerinde etkili olmuştur.
E) Sürrealizm: Sürrealizm (Gerçeküstücülük), bilinçaltını, rüyaları ve mantık dışı öğeleri ön plana çıkaran, 20. yüzyılda ortaya çıkmış bir akımdır. Tanzimat Dönemi ile hiçbir ilgisi yoktur.
Yukarıdaki değerlendirmeler ışığında, Tanzimat Dönemi'nde edebiyatın toplumsal işlevini en iyi şekilde yerine getirmesine olanak sağlayan ve eserlerde belirgin bir etki gösteren akım Romantizm'dir.
