8. sınıf inkılap tarihi 1. dönem 2. yazılı 4. senaryo test 1

🎓 8. sınıf inkılap tarihi 1. dönem 2. yazılı 4. senaryo test 1 - Ders Notu

Sevgili öğrenciler, bu ders notu 8. sınıf inkılap tarihi 1. dönem 2. yazılı sınavınızda karşılaşabileceğiniz temel konuları özetlemektedir. Sınavınız genellikle Osmanlı Devleti'nin son dönemi, I. Dünya Savaşı ve Milli Mücadele'nin başlangıç aşamalarını kapsar.

📌 I. Dünya Savaşı Öncesi Osmanlı ve Avrupa

I. Dünya Savaşı'na giden süreçte Osmanlı Devleti hem iç hem de dış sorunlarla boğuşuyordu. Avrupa ise büyük değişimler yaşıyordu.

• Sanayi İnkılabı: Avrupa'da üretim arttı, hammadde ve pazar arayışı sömürgeciliği hızlandırdı.
• Fransız İhtilali: Milliyetçilik akımı yayıldı. Çok uluslu Osmanlı Devleti'nde azınlık isyanları çıktı.
• Osmanlı'nın Durumu: Ekonomik olarak zayıftı (Kapitülasyonlar, dış borçlar), toprak kayıpları yaşıyordu ve siyasi birliğini korumakta zorlanıyordu.
• İtilaf ve İttifak Blokları: Avrupa'daki rekabet iki büyük gruba ayrılmaya neden oldu.
  • İtilaf Devletleri: İngiltere, Fransa, Rusya (sonradan İtalya, ABD katıldı).
  • İttifak Devletleri: Almanya, Avusturya-Macaristan, İtalya (savaş başlayınca taraf değiştirdi, yerine Osmanlı ve Bulgaristan katıldı).

💡 İpucu: I. Dünya Savaşı'nın temelinde sömürgecilik yarışı ve milliyetçilik akımı yatar. Osmanlı Devleti ise bu durumdan en çok etkilenen devletlerden biriydi.

⚔️ I. Dünya Savaşı'nın Nedenleri ve Osmanlı'nın Savaşa Girişi

Savaşın genel nedenleri olduğu gibi, Osmanlı Devleti'nin savaşa girmesinin de özel nedenleri vardı.

• Genel Nedenler:
  • Sömürgecilik yarışı ve hammadde/pazar arayışı.
  • Milliyetçilik akımının getirdiği gerilimler.
  • Silahlanma yarışı.
  • Devletler arası bloklaşma.
• Savaşın Başlaması: Avusturya-Macaristan veliahtının Saraybosna'da öldürülmesi.
• Osmanlı'nın Savaşa Girişi:
  • Kaybettiği toprakları geri alma isteği.
  • Siyasi yalnızlıktan kurtulma çabası.
  • Almanya'nın savaşı kazanacağına inanılması.
  • Almanya'nın Goben ve Breslav gemilerini Osmanlı'ya hediye etmesi ve bu gemilerin Karadeniz'de Rus limanlarını bombalaması.

⚠️ Dikkat: Osmanlı Devleti, savaşa girmekle siyasi yalnızlıktan kurtulmayı ve eski gücüne kavuşmayı umuyordu, ancak bu durum daha büyük kayıplara yol açtı.

🗺️ I. Dünya Savaşı'nda Osmanlı Cepheleri

Osmanlı Devleti, farklı bölgelerde birçok cephede mücadele etti.

• Saldırı Cepheleri (Taarruz):
  • Kafkas Cephesi: Rusya'ya karşı açıldı. Sarıkamış Harekatı'nda ağır kayıplar verildi. Mustafa Kemal bu cephede Rusları durdurdu.
  • Kanal Cephesi: İngilizlerin sömürge yollarını kesmek için Süveyş Kanalı'na saldırıldı, başarılı olunamadı.
• Savunma Cepheleri:
  • Çanakkale Cephesi: İtilaf Devletleri'nin İstanbul'u ele geçirip Rusya'ya yardım ulaştırma girişimiydi. Mustafa Kemal'in önderliğinde büyük bir zafer kazanıldı. "Çanakkale Geçilmez!" sözü tarihe geçti.
  • Irak Cephesi: İngilizlerin Musul petrollerine ulaşma amacı vardı.
  • Filistin-Suriye Cephesi: İngiliz ilerleyişini durdurmaya çalışıldı.
  • Hicaz-Yemen Cephesi: Kutsal toprakları koruma mücadelesi verildi.
• Yardım Cepheleri: Müttefiklere yardım amacıyla açılan cepheler (Galiçya, Makedonya, Romanya).

💡 İpucu: Çanakkale Cephesi, Osmanlı'nın I. Dünya Savaşı'nda kazandığı en büyük ve önemli zaferdir. Mustafa Kemal'in tanınmasını sağlamıştır.

📜 Mondros Ateşkes Antlaşması (30 Ekim 1918)

Osmanlı Devleti'nin savaştan çekildiği ve fiilen sona erdiği antlaşmadır.

• Önemli Maddeler:
  • Osmanlı ordusu terhis edilecek, silahları teslim edilecek.
  • Boğazlar İtilaf Devletleri'ne açılacak.
  • Tüneller, demiryolları, telgraf hatları İtilaf Devletleri'nin kontrolüne geçecek.
  • 7. Madde: İtilaf Devletleri, güvenliklerini tehdit eden bir durum ortaya çıkarsa herhangi bir stratejik bölgeyi işgal edebilecek. (İşgallere hukuki zemin hazırladı.)
  • 24. Madde: Doğu Anadolu'daki altı ilde (Vilayet-i Sitte: Erzurum, Van, Harput, Diyarbakır, Sivas, Bitlis) karışıklık çıkarsa İtilaf Devletleri bu illeri işgal edebilecek. (Doğu'da bir Ermeni devleti kurma amacı.)

⚠️ Dikkat: Mondros Ateşkes Antlaşması, Osmanlı Devleti'ni savunmasız bırakarak Anadolu'nun işgaline zemin hazırlayan çok ağır şartlar içeren bir antlaşmadır.

🇹🇷 İşgaller Karşısında Tepkiler: Cemiyetler

Mondros'tan sonra Anadolu işgal edilmeye başlandı. Halk ve aydınlar bu duruma farklı tepkiler gösterdi.

• Kuvâ-yi Milliye: İşgallere karşı halkın kendi imkanlarıyla oluşturduğu düzensiz silahlı direniş birlikleridir. Bölgeseldirler.
• Yararlı Cemiyetler (Müdafaa-i Hukuk Cemiyetleri):
  • İşgallere karşı direnişi örgütlediler.
  • Mitingler, protestolar düzenlediler, gazete çıkardılar.
  • Bölgesel nitelikliydiler ancak Milli Mücadele ruhunu yaydılar.
  • Örnekler: İzmir Redd-i İlhak Cemiyeti, Kilikyalılar Cemiyeti, Doğu Anadolu Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti.
• Zararlı Cemiyetler:
  • Azınlık Cemiyetleri: Büyük devletlerin desteğiyle kendi bağımsız devletlerini kurmayı amaçladılar (Pontus Rum, Mavri Mira, Hınçak-Taşnak).
  • Milli Varlığa Düşman Cemiyetler: Kurtuluşun manda ve himaye ile mümkün olduğunu savundular ya da saltanat ve hilafet yanlısıydılar (Sulh ve Selamet-i Osmaniye, İngiliz Muhipleri, Teali İslam, Wilson Prensipleri).

💡 İpucu: Yararlı cemiyetlerin ortak amacı vatanın bütünlüğünü korumak ve bağımsızlığı sağlamaktı, ancak başlangıçta bölgesel hareket ettiler.

📝 Mustafa Kemal'in Milli Mücadele'yi Başlatması

Mustafa Kemal, ülkenin işgal altında olduğunu görünce kurtuluş mücadelesini başlattı.

• Samsun'a Çıkış (19 Mayıs 1919): Mustafa Kemal, 9. Ordu Müfettişi olarak Samsun'a gönderildi. Amacı bölgedeki karışıklıkları önlemekti, ancak o Milli Mücadele'yi başlatma fırsatı olarak gördü.
• Havza Genelgesi (28 Mayıs 1919): İşgallere karşı protesto mitingleri düzenlenmesini istedi. Milli bilinci uyandırmayı hedefledi.
• Amasya Genelgesi (22 Haziran 1919): Milli Mücadele'nin gerekçesi, amacı ve yöntemi belirlendi.
  • "Vatanın bütünlüğü, milletin bağımsızlığı tehlikededir." (Gerekçe)
  • "Milletin bağımsızlığını yine milletin azim ve kararı kurtaracaktır." (Amaç ve Yöntem)
  • Temsil Heyeti kurulması fikri ortaya atıldı.
• Erzurum Kongresi (23 Temmuz-7 Ağustos 1919): Mustafa Kemal'in sivil olarak katıldığı ilk kongredir.
  • Bölgesel toplanmasına rağmen ulusal kararlar alındı.
  • "Milli sınırlar içinde vatan bir bütündür, parçalanamaz."
  • "Manda ve himaye kabul edilemez." (İlk kez reddedildi.)
  • Geçici bir hükümet kurulması fikri ve Temsil Heyeti'nin ilk kez oluşturulması.
• Sivas Kongresi (4-11 Eylül 1919): Ulusal nitelikte toplanan ilk kongredir.
  • Tüm cemiyetler "Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti" adı altında birleştirildi.
  • Manda ve himaye kesin olarak reddedildi.
  • Temsil Heyeti tüm yurdu temsil eder hale geldi.
  • İrade-i Milliye gazetesi çıkarıldı.

💡 İpucu: Amasya Genelgesi, Milli Mücadele'nin yol haritasını çizerken; Erzurum ve Sivas Kongreleri bu yol haritasının uygulanması ve ulusal birliğin sağlanması açısından çok önemlidir.

🏛️ Amasya Görüşmeleri ve Son Osmanlı Mebusan Meclisi

Milli Mücadele'nin İstanbul Hükümeti tarafından da tanınması yolunda atılan önemli adımlardır.

• Amasya Görüşmeleri (20-22 Ekim 1919): Temsil Heyeti (Mustafa Kemal) ile İstanbul Hükümeti (Salih Paşa) arasında yapıldı.
  • İstanbul Hükümeti, Temsil Heyeti'nin varlığını resmen tanımış oldu.
  • Mebusan Meclisi'nin toplanması kararı alındı.
• Son Osmanlı Mebusan Meclisi'nin Açılması (12 Ocak 1920): İstanbul'da toplandı.
• Misak-ı Milli (Milli Ant): Mebusan Meclisi tarafından kabul edilen, Türk vatanının sınırlarını çizen ve tam bağımsızlık ilkelerini içeren belgedir (28 Ocak 1920).
  • Vatanın bölünmez bütünlüğü.
  • Kapitülasyonların kaldırılması.
  • Boğazların güvenliği.
  • Azınlık hakları (komşu ülkelerdeki Müslümanlara verilen haklar kadar).

⚠️ Dikkat: Misak-ı Milli, Milli Mücadele'nin siyasi programı ve hedeflerini ortaya koyan çok önemli bir belgedir.

🇹🇷 TBMM'nin Açılması (23 Nisan 1920) ve Önemi

Misak-ı Milli'nin kabul edilmesi üzerine İtilaf Devletleri İstanbul'u resmen işgal etti ve Mebusan Meclisi'ni dağıttı. Bu durum, Ankara'da yeni bir meclisin açılmasını hızlandırdı.

• TBMM'nin Açılması: 23 Nisan 1920'de Ankara'da, olağanüstü yetkilerle donatılmış bir meclis olarak açıldı.
• Önemi:
  • Milli egemenliğe dayalı yeni Türk devletinin temelleri atıldı.
  • Yasama, yürütme ve yargı yetkileri mecliste toplandı (güçler birliği ilkesi).
  • Kurucu bir meclis niteliğindedir.
  • Saltanat ve İstanbul Hükümeti yok sayıldı.
  • Milli Mücadele'nin merkezi haline geldi.
• İlk Meclisin Özellikleri:
  • Halkın farklı kesimlerinden temsilciler içeriyordu.
  • Çok partili bir yapıdan çok, farklı görüşlerin bir arada olduğu bir meclisti.
  • Tek amacı vatanı kurtarmaktı.

💡 İpucu: TBMM'nin açılması, egemenliğin millete devredildiğinin en önemli göstergesidir ve Milli Mücadele'ye yasal bir zemin kazandırmıştır.