🎓 8. sınıf inkılap tarihi 1. dönem 2. yazılı 1. senaryo Test 2 - Ders Notu
Bu ders notu, 8. sınıf İnkılap Tarihi 1. dönem 2. yazılı sınavında karşılaşabileceğin I. Dünya Savaşı, Mondros Ateşkes Antlaşması, işgaller karşısında oluşan tepkiler ve Milli Mücadele'nin ilk adımları gibi temel konuları sade bir dille özetlemektedir.
📌 I. Dünya Savaşı ve Osmanlı Devleti
I. Dünya Savaşı, 1914-1918 yılları arasında yaşanan küresel bir çatışmadır. Osmanlı Devleti, bu savaşta İttifak Devletleri (Almanya, Avusturya-Macaristan, İtalya - sonradan çekildi, yerine Bulgaristan ve Osmanlı katıldı) yanında yer almıştır.
- Savaşın Genel Nedenleri: Hammadde ve pazar arayışı (sömürgecilik), devletler arası bloklaşma (İtilaf ve İttifak), silahlanma yarışı, milliyetçilik akımı, Alsas-Loren sorunu.
- Osmanlı'nın Savaşa Girme Nedenleri: Kaybettiği toprakları geri alma isteği, siyasi yalnızlıktan kurtulma, Almanya'nın savaşı kazanacağına inanma, kapitülasyonlardan ve dış borçlardan kurtulma amacı.
- Osmanlı'nın Savaştığı Cepheler:
- Taarruz (Saldırı) Cepheleri: Kafkas (Rusya'ya karşı, Enver Paşa), Kanal (İngiltere'ye karşı, Süveyş Kanalı'nı ele geçirme).
- Savunma Cepheleri: Çanakkale (İtilaf Devletleri'nin İstanbul'u ele geçirme girişimi, Mustafa Kemal'in başarıları), Irak, Hicaz-Yemen, Suriye-Filistin.
- Yardım Cepheleri: Galiçya, Makedonya, Romanya (müttefiklere yardım).
- Çanakkale Cephesi'nin Önemi: İngiliz ve Fransızlar'ın geçemediği tek cephedir. Savaşın süresini uzatmış, Mustafa Kemal'in tanınmasını sağlamış ve Türk milletinin vatan sevgisini göstermiştir.
💡 İpucu: Osmanlı Devleti, savaşa girmesiyle birlikte Almanya'nın yükünü hafifletmiş, ancak savaşın genel gidişatını değiştirememiştir.
📌 Mondros Ateşkes Antlaşması ve İşgaller
I. Dünya Savaşı'ndan yenik ayrılan Osmanlı Devleti, 30 Ekim 1918'de Limni Adası'nın Mondros Limanı'nda İtilaf Devletleri ile Mondros Ateşkes Antlaşması'nı imzalamıştır.
- Antlaşmanın Önemli Maddeleri:
- 7. Madde: İtilaf Devletleri, güvenliklerini tehdit eden bir durum ortaya çıkarsa, herhangi bir stratejik noktayı işgal edebileceklerdir. (Anadolu'daki işgallere hukuki zemin hazırlamıştır.)
- 24. Madde: Doğu Anadolu'daki altı ilde (Vilayet-i Sitte: Erzurum, Van, Harput, Diyarbakır, Sivas, Bitlis) karışıklık çıkarsa, İtilaf Devletleri bu illeri işgal edebileceklerdir. (Doğu'da bir Ermeni devleti kurma amacı taşır.)
- Osmanlı ordusu terhis edilecek, silahları toplanacak.
- Boğazlar İtilaf Devletleri'nin kontrolüne geçecek.
- Haberleşme ve ulaşım araçları İtilaf Devletleri'nin denetimine bırakılacak.
- Antlaşmanın Sonuçları: Osmanlı Devleti fiilen sona ermiş, Anadolu toprakları işgallere açık hale gelmiştir. Milli Mücadele'nin başlamasına zemin hazırlamıştır.
⚠️ Dikkat: Mondros Ateşkes Antlaşması'nın 7. ve 24. maddeleri, Anadolu'nun işgal edilmesini kolaylaştıran ve ileride yaşanacak olayların habercisi olan en kritik maddelerdir.
📌 Milli Mücadele'nin Başlangıcı: Cemiyetler ve Kuvâ-yi Milliye
Mondros sonrası başlayan işgallere karşı Türk halkı farklı şekillerde tepki göstermiştir.
- Zararlı Cemiyetler:
- Azınlıkların Kurduğu Cemiyetler: Pontus Rum Cemiyeti (Karadeniz'de Rum devleti), Mavri Mira Cemiyeti (Batı Anadolu ve Trakya'da Bizans'ı canlandırma), Hınçak ve Taşnak Cemiyetleri (Doğu Anadolu'da Ermeni devleti). Amaçları, Anadolu'da kendi devletlerini kurmaktır.
- Milli Varlığa Düşman Cemiyetler: Sulh ve Selamet-i Osmaniye Fırkası, Teali İslam Cemiyeti, İngiliz Muhipleri Cemiyeti, Kürt Teali Cemiyeti. Amaçları, kurtuluşu padişahlığa bağlı kalmakta veya yabancı bir devletin himayesine girmekte aramışlardır.
- Yararlı Cemiyetler (Müdafaa-i Hukuk Cemiyetleri):
- Trakya-Paşaeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti, İzmir Redd-i İlhak Cemiyeti, Kilikyalılar Cemiyeti, Doğu Anadolu Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti.
- Özellikleri: Bölgesel niteliklidirler, işgallere karşı protesto ve propaganda faaliyetleri yapmışlardır, basın yayın yoluyla haklılığı duyurmaya çalışmışlardır, milli bilincin uyanmasında önemli rol oynamışlardır.
- Kuvâ-yi Milliye:
- İşgallere karşı halkın kendi çabalarıyla oluşturduğu silahlı direniş birlikleridir.
- Ortaya Çıkış Nedenleri: Osmanlı ordusunun terhis edilmesi, hükümetin işgallere karşı tepkisiz kalması, halkın can ve mal güvenliğinin olmaması.
- Özellikleri: Bölgeseldir, düzensizdir, ihtiyaçlarını halktan karşılar, düşman ilerleyişini yavaşlatmıştır ancak tamamen durduramamıştır, düzenli orduya geçiş için zaman kazandırmıştır.
💡 İpucu: Yararlı cemiyetler "Müdafaa-i Hukuk" (Hakları Savunma) adını taşırken, zararlı cemiyetler genellikle "Teali" (Yükseltme) veya belirli bir etnik grubun adını taşır.
📌 Milli Bilincin Uyanışı: Kongreler Dönemi ve Temsil Heyeti
Mustafa Kemal Paşa'nın Samsun'a çıkışıyla başlayan Milli Mücadele, Amasya Genelgesi ile yönünü bulmuş, Erzurum ve Sivas Kongreleri ile örgütlenmiştir.
- Amasya Genelgesi (22 Haziran 1919):
- Önemi: Milli Mücadele'nin amacı (vatanın bütünlüğü, milletin bağımsızlığı), gerekçesi (vatanın bütünlüğü, milletin bağımsızlığı tehlikede, İstanbul Hükümeti görevini yapamıyor) ve yöntemi (milletin azim ve kararı kurtaracaktır) ilk kez belirtilmiştir.
- "Milletin azim ve kararı" ifadesi, milli egemenlik fikrine ilk işarettir.
- Erzurum Kongresi (23 Temmuz - 7 Ağustos 1919):
- Önemi: Toplanış amacı bölgesel (Doğu Anadolu'yu savunma) olmasına rağmen, aldığı kararlar ulusaldır.
- "Milli sınırlar içinde vatan bir bütündür, parçalanamaz" ilkesi ilk kez belirtilmiştir.
- "Kuvâ-yi Milliye'yi etkin, milli iradeyi hakim kılmak esastır" denilerek milli egemenlik vurgulanmıştır.
- Manda ve himaye fikri ilk kez reddedilmiştir.
- Temsil Heyeti oluşturulmuştur (başkanı Mustafa Kemal).
- Sivas Kongresi (4-11 Eylül 1919):
- Önemi: Toplanış ve aldığı kararlar açısından tamamen ulusaldır.
- Tüm yararlı cemiyetler "Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti" adı altında birleştirilmiştir.
- Manda ve himaye fikri kesin olarak reddedilmiştir.
- Temsil Heyeti'nin yetkileri tüm yurdu kapsar hale getirilmiştir.
- İrade-i Milliye gazetesi çıkarılarak halkın doğru bilgilendirilmesi amaçlanmıştır.
- Amasya Görüşmeleri (20-22 Ekim 1919):
- İstanbul Hükümeti temsilcisi Salih Paşa ile Temsil Heyeti adına Mustafa Kemal arasında yapılmıştır.
- Önemi: İstanbul Hükümeti, Temsil Heyeti'ni ve dolayısıyla Milli Mücadele'yi resmen tanımıştır.
- Misak-ı Milli (Milli Ant):
- Son Osmanlı Mebusan Meclisi tarafından kabul edilen ve milli bağımsızlık ilkelerini içeren kararlardır.
- Önemi: Türk vatanının sınırları çizilmiş, tam bağımsızlık vurgulanmış, kapitülasyonlara karşı çıkılmıştır.
- Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin Açılması (23 Nisan 1920):
- İstanbul'un işgali ve Mebusan Meclisi'nin dağıtılması üzerine Ankara'da toplanmıştır.
- Önemi: Milli egemenliğe dayalı yeni bir Türk devletinin temelleri atılmıştır. Yasama, yürütme ve yargı yetkileri TBMM'de toplanmıştır (güçler birliği ilkesi).
⚠️ Dikkat: Amasya Genelgesi, Erzurum Kongresi ve Sivas Kongresi, Milli Mücadele'nin yol haritasını çizen ve örgütlenmesini sağlayan temel adımlardır. Bu üç olayın kronolojisini ve ana kararlarını iyi bilmek önemlidir.
