1. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ettirgen çatı eki (-r, -t, -tır) kullanılmıştır?
A) Çocuklar bahçede top oynuyor.
B) Annem yemekleri çok güzel pişirir.
C) Müdür öğrencileri toplantıya çağırdı.
D) Babam arabayı tamirciye tamir ettirdi.
Merhaba sevgili öğrenciler!
Bu soruda, fiillerin çatı özelliklerinden biri olan "ettirgen çatı" konusunu inceleyeceğiz. Ettirgen çatı, bir eylemin özne tarafından doğrudan yapılmayıp, başka birine yaptırılması veya eylemin gerçekleşmesine neden olunması durumunu ifade eder. Ettirgen çatı ekleri genellikle -r, -t, -tır (-dır, -tir, -dir, -tur, -tür) şeklindedir.
Şimdi seçenekleri adım adım inceleyelim:
- A) Çocuklar bahçede top oynuyor.
- Bu cümlede fiil "oynuyor"dur.
- Eylemi yapan (özne) "çocuklar"dır.
- Çocuklar top oynama eylemini doğrudan kendileri gerçekleştirmektedir.
- Fiilde ettirgen çatı eki (-r, -t, -tır) bulunmamaktadır. Bu fiil, etken çatılıdır.
- B) Annem yemekleri çok güzel pişirir.
- Bu cümlede fiil "pişirir"dir.
- Fiilin kökü "pişmek" (yemeğin kendiliğinden pişmesi) fiilidir. "-ir" eki alarak "pişirmek" (bir şeyi pişirme eylemini yapmak) haline gelmiştir.
- "Pişmek" fiili geçişsizken, "-ir" ekiyle "pişirmek" fiili geçişli hale gelmiştir. Bu, ettirgen çatının bir oluşum şeklidir. Ancak, eylemi yapan (özne) "Annem"dir ve annem pişirme eylemini doğrudan kendisi gerçekleştirmektedir. Yani eylemi başkasına yaptırmamaktadır. Bu nedenle, ettirgen çatı eki alsa da, sorunun aradığı "başka birine yaptırma" anlamını en güçlü şekilde taşımamaktadır.
- C) Müdür öğrencileri toplantıya çağırdı.
- Bu cümlede fiil "çağırdı"dır.
- Eylemi yapan (özne) "Müdür"dür.
- Müdür çağırma eylemini doğrudan kendisi yapmıştır.
- Fiilde ettirgen çatı eki (-r, -t, -tır) bulunmamaktadır. Bu fiil, etken çatılıdır.
- D) Babam arabayı tamirciye tamir ettirdi.
- Bu cümlede fiil "tamir ettirdi"dir.
- Fiilin kökü "tamir etmek"tir. Bu fiile "-tir" eki getirilerek "tamir ettirmek" fiili oluşturulmuştur.
- Eylemi yapan (özne) "Babam"dır. Ancak babam arabayı doğrudan kendisi tamir etmemiştir. Tamir etme eylemini "tamirciye" (başka birine) yaptırmıştır.
- Burada "baba" eylemin yapılmasını sağlayan, eylemi başkasına yaptıran konumundadır. Bu durum, ettirgen çatının en belirgin özelliğidir. Fiildeki "-tir" eki de ettirgen çatı ekidir.
Yukarıdaki incelemeler sonucunda, D seçeneğindeki fiilin ettirgen çatı eki alarak, öznenin eylemi başkasına yaptırdığı açıkça görülmektedir.
Cevap D seçeneğidir.
