Soru:
"Kader konusunda iyilik ve kötülük Allah'tandır. Ancak insan, kendi fiillerinin yaratıcısıdır (fail)." görüşü, aşağıdaki mezheplerden hangisine aittir? Bu görüşün pratikte ne anlama geldiğini yorumlayınız.
- A) Cebriyye
- B) Eş'arîlik
- C) Mutezile
- D) Mürcie
Çözüm:
💡 Bu soru, kader ve insanın sorumluluğu (irade özgürlüğü) konusundaki mezhepsel yaklaşımları ayırt etmeyi gerektirir.
- ➡️ 1. Adım: Soruda verilen görüş iki parçadan oluşuyor: 1) İyilik ve kötülük Allah'tandır. 2) İnsan fiillerinin yaratıcısıdır. Bu, "kesb" (kazanma) teorisi olarak bilinir.
- ➡️ 2. Adım: Seçenekleri inceleyelim:
- Cebriyye (A): İnsanın hiçbir irade ve gücü yoktur, fiiller tamamen Allah tarafından yaratılır. Bu görüşe uymaz.
- Eş'arîlik (B): Eş'arilere göre Allah, insan fiillerinin yaratıcısıdır. İnsan ise bu fiilleri "kesb" (kazanır) eder, yani seçer ve sorumluluğu alır. Bu, sorudaki ifadeye uygundur.
- Mutezile (C): Mutezile'ye göre insan, fiillerinin hem faili hem de yaratıcısıdır. Kötülüğün Allah'tan geldiği fikrini kabul etmezler. Bu nedenle sorudaki ilk cümle ("İyilik ve kötülük Allah'tandır") onların görüşüne uymaz.
- Mürcie (D): Mürcie'nin temel görüşü iman-ameli ayırmaktır, kader konusunda net bir teori geliştirmemiştir.
- ➡️ 3. Adım: Görüşün anlamı: Eş'arilik, insana sorumluluk yüklerken (kazanma yoluyla), fiillerin yaratılmasında mutlak iradenin Allah'a ait olduğunu vurgular. Pratikte bu, "Yaptıklarımdan ben sorumluyum ama her şey Allah'ın bilgisi ve yaratmasıyladır" şeklinde bir inanç ve teslimiyet anlayışına karşılık gelir.
✅ Doğru Cevap: B) Bu görüş, Eş'ari mezhebinin kader anlayışını yansıtan "Kesb Teorisi"nin özetidir.
