Soru:
Aşağıdaki atasözlerinden hangisi, bir atasözünün kalıplaşmış bir söz öbeği olduğunu en açık şekilde göstermektedir?
- A) Damlaya damlaya göl olur.
- B) Sakla samanı, gelir zamanı.
- C) İşleyen demir ışıldar.
- D) Gülme komşuna, gelir başına.
Çözüm:
💡 Bu soruyu çözmek için atasözlerinin kalıplaşmışlık özelliğini anlamamız gerekir. Kalıplaşmış söz öbekleri, sözcüklerin yerleri değiştirilemez veya eş anlamlısıyla değiştirilemez.
- ➡️ Birinci adım: Seçenekleri inceleyelim. "Damlaya damlaya göl olur." ifadesindeki "damlaya damlaya" kısmı, "yavaş yavaş" veya "birikerek" gibi başka sözcüklerle ifade edilemez. Bu ifade sabittir.
- ➡️ İkinci adım: Diğer seçeneklere bakalım. "Sakla samanı, gelir zamanı" deriz; "Samanı sakla, zamanı gelir" denmez. "İşleyen demir ışıldar" deriz; "Çalışan demir parlar" denmez. "Gülme komşuna, gelir başına" deriz; sırası değiştirilemez.
- ➡️ Üçüncü adım: Ancak "Damlaya damlaya göl olur" ifadesi, dilimize tamamen yerleşmiş, değiştirilmesi mümkün olmayan bir kalıptır. "Birikerek göl olur" aynı anlamı verse de atasözü formu bu değildir.
✅ Sonuç: En belirgin kalıplaşma örneği, sözcüklerin ve dizilişin mutlak surette değişmez olduğu A seçeneğidir.
