Soru:
"Kapitülasyonlar, başlangıçta Osmanlı'nın lehine gibi görünse de, özellikle \(18.\) ve \(19.\) yüzyıllarda devletin çöküşünü hızlandıran bir mekanizmaya dönüşmüştür." Bu dönüşümün sebeplerini ve sonuçlarını açıklayınız.
Çözüm:
💡 Bu açık uçlu soru, kapitülasyonların etkisindeki tarihsel değişimi analiz etmemizi gerektirir.
- ➡️ İlk Adım (Sebep - Güç Dengesinin Değişmesi): 18. yüzyıldan itibaren Osmanlı Devleti'nin askeri ve ekonomik gücü zayıflarken, Avrupa devletleri Sanayi Devrimi ile güçlendi. Başlangıçta bir "lütuf" olan kapitülasyonlar, bu güç kaymasıyla birlikte Avrupa'nın Osmanlı iç işlerine müdahale aracı haline geldi.
- ➡️ İkinci Adım (Sebep - Süreklilik Kazanması): 1740 yılında I. Mahmut döneminde Fransa'ya verilen kapitülasyonların sürekli hale getirilmesi, bunları geri almayı neredeyse imkansız kıldı. Diğer devletler de "en ziyade müsaadeye mazhar millet" statüsünden yararlanınca kapitülasyonlar evrenselleşti.
- ➡️ Üçüncü Adım (Ekonomik Sonuç): Avrupa'nın ucuz ve seri üretim malları, gümrük vergilerinden muaf olarak Osmanlı pazarını istila etti. Bu durum, dış ticaret açığını büyüttü ve rekabet edemeyen yerli esnaf ve zanaatkarlar iflas etti.
- ➡️ Dördüncü Adım (Siyasi Sonuç): Avrupalı devletler, kapitülasyonları bahane ederek iç işlerimize sık sık karıştılar. Özellikle azınlıklara tanınan ticari ayrıcalıklar ve yabancı okullar, devlet üzerindeki dış baskıyı artırdı.
✅ Sonuç olarak; güç dengesizliği ve süreklilik kazanmasıyla kapitülasyonlar, Osmanlı'nın ekonomik bağımsızlığını yitirmesine ve siyasi olarak zayıflamasına neden olarak çöküş sürecini hızlandırmıştır.
