Soru:
Aşağıdaki paragrafta geçen altı çizili fiillerin kip eklerini ve bu kiplerin haber mi yoksa dilek kipi mi olduğunu belirleyiniz.
"Dün akşam annemle yemek yaptık. Yarın da birlikte pasta yapalım diye planladık. Belki sinemaya da gidebiliriz. Ama önce ödevlerimi bitirmem gerekir."
Çözüm:
💡 Önce fiilleri ve eklerini bulalım, sonra kiplerini türlerine göre (Haber/Dilek) sınıflandıralım.
- ➡️ "yaptık": Fiil kökü "yap-". Aldığı ek "-tı" (geçmiş zaman eki). "-k" ise 1. çoğul şahıs ekidir. Geçmiş zaman bir işi anlattığı için ➡️ Haber Kipi.
- ➡️ "yapalım": Fiil kökü "yap-". Aldığı ek "-a" (istek kipi eki). "-lım" ise 1. çoğul şahıs ekidir. Bir dilek, istek bildirdiği için ➡️ Dilek Kipi (İstek Kipi).
- ➡️ "gidebiliriz": Fiil kökü "git-". Aldığı ek "-e" (yeterlilik eki, "gidebil-") ve "-ir" (geniş zaman eki). "-iz" ise şahıs ekidir. Burada olasılık anlamı olduğu halde yapısal olarak geniş zaman eki taşır. Geniş zaman ➡️ Haber Kipi olarak kabul edilir.
- ➡️ "gerekir": Fiil kökü "gerek-". Aldığı ek "-ir" (geniş zaman eki). Bu bir gereklilik değil, genel bir gerçeği ifade eder ("Ödev bitirmek gerekir"). Bu nedenle ➡️ Haber Kipi (Geniş Zaman).
✅ Sonuç: "yaptık" (Haber), "yapalım" (Dilek), "gidebiliriz" (Haber), "gerekir" (Haber).
