Soru:
Aşağıdaki ünsüz harflerden hangisi sürekli sert ünsüz olarak nitelendirilir ve kendisinden sonra gelen ünsüzü sertleştirmez? (Ünsüz benzeşmesi kuralına dahil değildir.)
Çözüm:
💡 Bu soru ünsüzlerin özelliklerini ve "ünsüz benzeşmesi (sertleşmesi)" kuralını bilmeyi gerektirir.
- ➡️ Birinci adım: "Sert ünsüzler" iki gruba ayrılır: 1) Sürekli Sert Ünsüzler (f, s, ş, h) 2) Süreksiz Sert Ünsüzler (p, ç, t, k).
- ➡️ İkinci adım: Ünsüz benzeşmesi kuralına göre, bir sözcük "p, ç, t, k" (süreksiz sert ünsüzler) ile bitiyorsa, ona gelen eklerin ilk harfi de "p, ç, t, k" sert ünsüzlerinden biri olur. Örneğin, "ağaç" sözcüğü "ç" ile biter, "-dan" eki "ç" ye uyum sağlayarak "-tan" olur: "ağaçtan".
- ➡️ Üçüncü adım: Ancak sürekli sert ünsüzler (f, s, ş, h) bu kuralı başlatmaz. Yani bu harflerle biten bir sözcüğe gelen ek, normal kurallara göre (ünlü uyumuna göre) eklenir, sertleşmez. Örneğin, "serbest" sözcüğü "t" ile bittiği için (süreksiz sert) "-gi" eki "-ki" olur: "serbestçi" değil, "serbestki" (yanlış), doğrusu ünsüz benzeşmesi olmaz "serbestçi" olmaz, doğrusu "serbestçi" değil, "serbestçi" olmaz, kural "p,ç,t,k" için geçerlidir. "Serbest" sözcüğü "t" ile biter, bu bir süreksiz sert ünsüzdür, "-ci" eki geldiğinde sertleşir ve "serbestçi" olur. Fakat "s" ile biten "grev" sözcüğüne "-ci" eki geldiğinde "grevci" olur, "s" sert olmasına rağmen süreklidir, bu nedenle benzeşmeye sebep olmaz.
- ➡️ Dördüncü adım: Seçeneklere baktığımızda A) "ç" bir süreksiz sert ünsüzdür ve benzeşmeye sebep olur. B) "s", C) "f" ve D) "h" ise sürekli sert ünsüzlerdir. Soru hangisinin benzeştirmediğini soruyor. Hepsi benzeştirmez. Ancak soru kökü "sürekli sert ünsüz olarak nitelendirilir" diyerek grubun tamamını işaret ediyor. Seçeneklerden sürekli sert olan herhangi biri doğru cevap olabilir. Genellikle bu tarz sorularda "sürekli sert ünsüz" grubunun tamamı doğru kabul edilir. Seçeneklerden B, C ve D sürekli serttir. A seçeneği (ç) ise süreksiz serttir ve benzeşmeye sebep OLUR. Soru "benzeştirmez" diye sorduğu için doğru cevap B, C veya D olabilir. Ancak çoktan seçmeli bir soruda tek bir doğru cevap beklenir. Bu durumda, sorunun amacı "sürekli sert ünsüz" kavramını vurgulamak olduğu için ve "ç" harfinin bu grupta olmadığını göstermek için, doğru cevap A değildir. B, C, D'den herhangi biri seçilebilir. Yaygın olarak "f, s, ş, h" grubundan bir harf seçilir. Bu soru için B) s seçeneği doğru cevap olarak alınabilir.
✅ Sonuç: Kendisinden sonra gelen ünsüzü sertleştirmeyen (ünsüz benzeşmesi kuralını başlatmayan) harf, sürekli sert ünsüzlerdir. Seçenekler arasında bu kurala uyan B) s harfidir. (Aynı zamanda C) f ve D) h de doğrudur, ancak soru tek bir şık istediği için genel kabul "s" harfidir.)
