Soru:
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde, verilen deyim cümleye yanlış anlam katmıştır?
- A) Bu konuda o kadar çenesi düşük ki, kimseye sır vermez.
- B) Sınavdan yüksek not alınca ağzı kulaklarına vardı.
- C) Yeni taşındıkları için evi baştan aşağı temizlediler.
- D) Odaya öyle bir girdi ki, herkesi eli ayağına dolaşmış gibi süzdü.
Çözüm:
💡 Bu soruda, deyimin cümle içindeki kullanımının anlamsal olarak doğru olup olmadığını kontrol etmemiz gerekiyor.
- ➡️ Birinci Adım: Tüm deyimlerin gerçek anlamlarını hatırlayalım.
- Çenesi düşük: Geveze, çok konuşan, sır tutamayan kimse.
- Ağzı kulaklarına varmak: Çok sevinmek, gülmek.
- Baştan aşağı: Tamamen, her yanı.
- Eli ayağına dolaşmak: Heyecan veya telaştan ne yapacağını şaşırmak, düzgün hareket edememek.
- ➡️ İkinci Adım: Her cümleyi deyimin anlamıyla karşılaştıralım.
- A Seçeneği: "Çenesi düşük" deyimi, "sır vermez" ifadesiyle tamamen zıt bir anlam oluşturuyor. Çenesi düşük biri sır vermez değil, sır verir. Burada bir anlam çelişkisi var.
- B Seçeneği: Sınavdan yüksek not alan birinin sevinmesi ("ağzının kulaklarına varması") doğru bir kullanımdır.
- C Seçeneği: Yeni bir evin her yanının (baştan aşağı) temizlenmesi doğru bir kullanımdır.
- D Seçeneği: Birinin odaya girerken etrafındakileri süzmek için kendinden emin ve cool bir tavır takınması anlatılıyor. "Eli ayağına dolaşmak" ise tam tersine bir beceriksizlik ve telaş halidir. Burada deyim, cümlenin anlamını desteklemiyor, hatta bozuyor. Doğru kullanım için "cool bir tavırla" veya "kendinden emin bir şekilde" gibi bir ifade olmalıydı.
- ➡️ Üçüncü Adım: Soru, deyimin cümleye yanlış anlam kattığı seçeneği soruyor. A seçeneğinde açık bir çelişki, D seçeneğinde ise anlamsal bir uyumsuzluk vardır. Ancak A seçeneğindeki hata daha belirgindir. D seçeneğinde deyim, öznenin kendi durumunu değil de başkalarının ona bakışını tarif etmek için mecazen kullanılmış olabilir, ama bu bile kullanımı çok zorlar. En net yanlış, A seçeneğindedir.
✅ Sonuç: Deyimin anlamıyla cümlenin anlamı birbiriyle çeliştiği için A) Bu konuda o kadar çenesi düşük ki, kimseye sır vermez. cümlesinde deyim yanlış kullanılmıştır.
