Soru:
Aşağıdaki cümlede ünlü daralması ve ünsüz benzeşmesi (sertleşmesi) olan kelimeleri bularak, bu ses olaylarını açıklayınız.
"Pek çok genç, bu zor sınavı geçebileceğini düşünmüyor."
Çözüm:
💡 Önce her bir ses olayının tanımını hatırlayalım, sonra cümleyi tarayalım.
- ➡️ 1. Adım: Ünlü Daralması
- Tanım: "a, e" geniş ünlüleriyle biten fiillere "-yor" eki geldiğinde, bu geniş ünlülerin daralarak "ı, i, u, ü"ye dönüşmesidir.
- Cümlede Tarama: "düşünmüyor" kelimesine bakalım. Fiil kökü: düşünme- (geniş ünlü 'e' ile bitiyor). "-yor" eki geldiğinde: düşünmeyor → düşünmüyor. Burada e → ü daralması olmuştur.
- ➡️ 2. Adım: Ünsüz Benzeşmesi (Sertleşme)
- Tanım: Sonu "f, s, t, k, ç, ş, h, p" (fıstıkçı şahap) sert ünsüzlerinden biriyle biten bir kelimeye "c, d, g" yumuşak ünsüzlerinden biriyle başlayan bir ek gelirse, ekin başındaki yumuşak ünsüz sertleşir. (c→ç, d→t, g→k)
- Cümlede Tarama: "sınavı" kelimesine bakalım. Kelime kökü: sınav (son ses 'v' - sert değil). Bu kural burada geçerli değil. "geçebileceğini" kelimesine bakalım. Fiil kökü: geç- (son ses 'ç' - sert). "-ebil" yeterlilik eki (yumuşak 'e' ile başlıyor) ve onun ardından gelen "-ecek" gelecek zaman eki (yumuşak 'e' ile başlıyor) ve "-i" şahıs eki gelmiş. Bu eklerin başındaki yumuşak ünsüzler sertleşir mi? "-ebil" ekinin başında ünsüz yok, ünlü var. "-ecek" ekinin başında da ünlü var. Bu kelimede ünsüz benzeşmesi yok. Ancak "pek" kelimesi sert ünsüz (k) ile biter. Kendisinden sonra gelen "çok" kelimesi de sert ünsüz (ç) ile başlar. Bu bir ulamadır, ünsüz benzeşmesi değildir. Cümlede belirgin bir ünsüz benzeşmesi örneği bulunmamaktadır.
✅ Sonuç: Cümlede tespit edilen tek ses olayı ünlü daralması'dır. Bu olay "düşünmüyor" kelimesinde gerçekleşmiştir. "düşünme-" fiilindeki "e" geniş ünlüsü, "-yor" ekinin etkisiyle daralarak "ü" sesine dönüşmüştür.
